پلاستیک ها و ظروف یک بار مصرف
پلاستیک که یک قرن و نیم از عمر آن می گذرد، علی رغم تولید ارزان و ماهیت بسیار انعطاف پذیری که دارد، یکی از معضلات اساسی در آلودگی های زیست محیطی به شمار می رود. گواه این مدعا، تل های بزرگ ضایعات پلاستیکی به ویژه بطری های یک بار مصرف در مناطق شهری و روستایی، سواحل و جنگل هاست که در تمام نقاط جهان دیده می شوند. نسل های جدیدتر پلاستیک ها نیز فقط اندکی از این نگرانی ها کاسته اند، اما نتوانسته اند کمکی به حل ماهیت این مشکل کنند.
1- ماده شيميايي و خطرناك موسوم به «بيسفنول آ ( BPA )» که در قوطیهای کنسرو، شیشه های شیر و پستانک نوزادان،، اسباببازیهای پلاستیکی، بستهبندیهای مواد غذایی، پلاستيك ها وو اشیاء دیگری که ما به طور روزمره با آنها در تماس هستیم موجود است، در بدن از اثرات هورمون زنانه استروژن تقليد مي كند و این امر، می تواند احتمال ناباروری در زنان را افزایش دهد؛ خطراتی براي زنان باردار به دنبال داشته باشد و روی کیفیت اسپرم مردان تأثیر منفی بگذارد. افزایش وزن، بلوغ زودرس، بیش فعالی، اختلالات جنینی ازجمله اختلال در رشد مغزی و اختلالات اندام جنسی، سرطان پروستات و سینه، ابتلا به دیابت و بیماریهای قلبی- عروقی نمونههایی دیگر از عوارض جانبی «بیسفنول آ» هستند.
متاسفّانه این مادّه مي تواند از پوست هم عبور كرده وارد بدن شود به طوري كه لمس كردن پلاستيك هاي حاوي اين ماده شيميايي(از جمله بازی کودکان با اسباب بازی های پلاستیکی)، مقدار آن را در بدن افزايش مي دهد. راه دیگر جذب این مادّه به بدن، از راه استنشاق ذرات پراکنده شده از پلاستیک ها در هواست.
2- میکروب عضو اصلی ظروف پلاستیکی یکبار مصرف است که متاسفانه تولیدات غیرقانونی و بدون نظارت این ظروف، این خطر راا افزایش داده است.
3- با توسعه صنایع بسته بندی، استفاده از بطریهای ساخته شده از پلی وینیل کلراید(pvc) و پلی اتیلن (pet) و ترکیباتی از این قبیل در صنایع غذایی افزایش یافته است. به طور كلی، پلاستیكها، پلیمرهایی هستند كه از سنتز مواد اولیهای به نام «مونومر» تهیه میشوند. مونومرها موادی سمی و برای سلامت انسان مضر هستند. معمولاً در فرایند تهیه پلیمرها مقداری مونومر باقی میماند که در طی استفاده از ظروف پلاستیکی، جذب بدن می شوند.
به همین دلیل در استفاده از پلاستیكها به عنوان ظروف غذا باید بسیار محتاط بود و ظروف یك بار مصرف پلاستیكی را حتماً از مراكز معتبر كه از مواد اولیه مرغوب و مطلوب استفاده میكنند؛ تهیه كرد.
تمامى پليمرها، چه دست اول و چه بازيافتى، و همچنين ظروف پلاستيكى بايد قبل از استفاده در صنایع غذايى تحت آزمون Food grade قرار بگيرند. با انجام این آزمون، وزارت بهداشت، مقاومت و ميزان مهاجرت مونومرها را در حلال ها يا محلول هاى مشابه مواد غذايى مى سنجد.
امّا متاسفانه استاندارد ظروف يكبار مصرف اجباري نيست و واحدهاي توليدي ميتوانند بدون مجوز به توليد اقدام كنند. هم اكنونن حدود پنج هزار كارخانه و كارگاه توليد ظروف يكبار مصرف در كشور وجودد دارد و اين در حالي است كه تنها 300 كارخانه از اين تعداد مجوز توليد اين ظروف را دارند و مشخص نيست، مابقي اين كارخانهها از چه موادي و چگونه نسبت به توليد اين ظروف اقدام ميكنند.
4- اما نکته مهم این است که با رعایت تمام استانداردها هم به هیچ طریقی نمی توان کاملا جلوی فرآیند ورود مونومرها به بدن را گرفت. این اتفاق، خطرات بسیار زیادی برای سلامتی انسان دارد از جمله: کم اشتهایی؛ مشكلات گوارشی؛ عصبانیت؛ خستگی؛ تاثیرات منفی روی سیستم های عصبی و قلب؛ جهش ژنتیکی در جنین؛ بیماری های ریوی؛ انواع سرطان و به ویژه سرطان كبد و پستان.
5- برای کاهش شکنندگی ظروف پلاستیکی، از مواد پلاستیکی لایزر استفاده می شود. این مواد در تماس با مواد غذایی داغ می توانند در آن حل شوند.
توصیه ما این است که در حد امکان، از ظروف پلاستیکی فاصله بگیرید امّا در صورت استفاده، نکات زیر را رعایت کنید؛ اگرچه باز هم تاکید می کنیم که رعایت دقیق تمام این موارد هم نمی تواند مانع بروز اثرات منفی استفاده از پلاستیک ها باشد:
الف- ظروف پلاستیکی در اثر خم شدن یا ساییدگی، چروکیده می شوند و مونومر آزاد می کنند. بنابراین، ظروف پلاستیکی، هرقدر مورد استفاده بیشتر و طولانی تری قرار بگیرند، مشکلات بیشتری تولید می کنند. به ویژه یادتان باشد که ظروف يكبار مصرف براي يك بار استفاده ساخته شدهاند.
ب- این کارها، فرآیند آزادسازی مونومرها و ورود سمومی مانند پلياستايرن، دیوکسین و گاز هگزان به بدن را تشدید و تسریع می کنند:
- سرمای زیاد: مثل فریز کردن آب در ظروف پلاستیکی.
- گرما: استفاده از این ظروف برای نوشیدن چای یا مصرف غذاهای داغ؛ قرار دادن نان داغ در کیسه پلاستیکی و .... پلياستايرن که ماده شیمیایی تلخی است حتی در صورت تماس با مایعات و مواد غذایی بالای ۴۰ درجه، آزاد می شود که بیش از ۷۷ نوع بیماری سرطانزا را به همراه دارد. این خطرات، در صورت استفاده از ظروف یک بار مصرف شفّاف، افزایش پیدا می کنند.
- ریختن مایعات یا مواد اسيدي یا چرب در این ظروف: نوشابه، كاكائو، آبغوره، آبلیمو، سرکه، رب، غذاهای چرب و ....
- قرار دادن ظروف پلاستيكي يكبار مصرف در مایكروفر.
- ماندن طولانی غذا در این ظروف: بیش از دو ساعت.
- ماندن طولانی آب در این ظروف: به ویژه بیش از 6 ماه.
- قرار گرفتن این ظروف در مقابل آفتاب: پشت شیشه مغازه ها، پشت شیشه ماشین سواری خودمان و ....
- استفاده از ظروف یک بار مصرف رنگی، احتیاط بیشتری را میطلبد، چرا كه جنس یك بار مصرفها به گونهای است كه توانایی نگهداری رنگ را ندارند و هنگام تماس با چای یا غذای داغ، رنگ حل میشود و یك لایه از آن همراه غذا یا چای میل میشود.
ظروف یکبار مصرف سلولزی
این گونه ظروف برخلاف ظروف یک بار مصرف پلاستیکی نه تنها مشکلات زیست محیطی ناشی از پسماندها را ندارند، بلکه عوارض ذکر شده از مصرف ظروف پلاستیکي را نیز ندارند امّا فعلاً گرانی این ظروف در مقابل ارزانی ظروف پیشگفت،مانع اصلی مصرف آنهاست.