صداقت وجود را مي توان از سنگ هاي يک حصار ، قلعه يا يک خانه پرسيد چون آنان نشانه اي از ماندگاري يک ملت هستند .
در لابه لاي توفان ناملايمات مدرن ، بهر رسيدن به يکي از نشانه هاي تاريخي در کردستان کافي است که از شهر سنندج حدود ? کيلومتر به طرف جنوب غربي شهر حرکت کرده و به روستايي به نام حسن آباد مي رسيم تا از آن مکان ، آثار باقي مانده از يک قلعه را روي تپه اي به ارتفاع ? هزار و ??? متر به تماشا بنشينيم ، آثاري که از سال ??? ه .ق تا ???? ه .ق ?? ، نفر از حاکمان اردلان بر آن قلعه حکمراني کرده اند ، تا اين که در سال ???? ه .ق سليمان خان اردلان ، قلعه را متروک اعلام کرده و به جاي آن شهر سنندج را بنا کرد و مرکز فرمانروايي اردلان ها را به اين شهر انتقال داد . از حاکمان نامداري که در قلعه حسن آباد حکومت کرده اند ، مي توان هلوخان و احمدخان و بنيانگذار حکومت اردلان ، اميرحسن خان را نام برد . طرح و نوع ساخت قلعه به گونه اي است که نشان دهنده ساخت آن در زمان قبل از حکومت اميرحسن خان است . تنها راه ورودي به قلعه در قسمت جنوب تپه قرار دارد و ديگر قسمت هاي تپه به صورت صعب العبور بوده و دسترسي به قلعه اصولاً غيرممکن است . براي محافظت بيشتر از ساکنان قلعه حسن آباد ، منازل مسکوني و تجهيزات نظامي حصاري قطور و بلند دور تا دور شهر را احاطه کرده بود . حصار مذکور براي حفاظت و دفاع از خطرات تهاجم دشمن ساخته شده بود .
علاوه بر اين ديوار بلند قلعه حسن آباد از لحاظ تجهيزات دفاعي ، داراي ? برج نگهباني بوده که هر کدام به اندازه ??? متر از حصار اصلي قلعه فاصله داشته است تا چند سال پيش ، ? عدد از اين برج هاي محافظتي قلعه پايدار بود تا اين که ساکنان روستاي مذکور براي استفاده از سنگ هاي به کار رفته در ساخت برج ها ، آنها را خراب کرده اند . ( اين در حالي است که قلعه حسن آباد به شماره ????? در فهرست آثار ملي ثبت شده است ) .
قلعه حسن آباد حدود ???? متر از سطح دريا ارتفاع دارد ، اما با اين ويژگي وجود آب انبار بالاي قلعه نشان از تفکر عميق ساکنان قلعه مي دهد که چگونه آب مورد نياز خود را تأمين مي کرده اند . در اين مورد با توجه به آثار باقيمانده مشخص مي شود که از ? مکان متفاوت آب مورد نياز ساکنان قلعه را تأمين مي کردند .
نخستين فضا چشمه اي است که حدود ??? متر از ديوار قلعه پايين تر بوده ، ولي آن هم به وسيله حصاري ديگر حدود ? متر ارتفاع و ? متر عرض ، محصور بوده و به داخل حصار متصل شده و اين مورد براي جلوگيري از مسموم کردن آب از سوي دشمنان احتمالي بوده است ، اما چشمه دوم ، در فاصله اي حدود ? کيلومتر از تپه قرار دارد و از کوهي به نام خره سفيد سرچشمه مي گيرد ، هرچند به طور ظاهر آن منبع مذکور در ارتفاع پايين تر از قلعه حسن آباد قرار گرفته ، با اين وصف آب را به وسيله لوله هاي سفالي به قطر ?? تا ?? سانتيمتر بعد از طي کردن چندين فراز و نشيب به داخل قلعه هدايت کرده اند .
چشمه اول در زبان محلي به هانه روميان مشهور بوده که براساس افسانه هاي تأييد نشده مکاني بوده که در زمان سکونت داشتن روميان در اين منطقه محلي براي تفريح و سرگرمي بوده است . (در حال حاضر آب اين چشمه را با لوله هاي پلاستيکي به داخل کارخانه آدامس سازي هدايت کرده اند . )
از ديگر مکان هاي تعجب انگيز در روي قلعه حسن آباد ، غاري وجود دارد که در زبان محلي به « کونه با » مشهور بوده و بنا بر روايت هاي گذشته از آن به عنوان سياهچال براي زنداني کردن مخالفان به کار مي رفته و در حال حاضر به علت عدم رسيدگي در معرض نابودي قرار گرفته است .
ميدان نيز يکي از مکان هاي موجود در اطراف قلعه است که حدود ?? هکتار مساحت دارد و زماني براي گردهمايي و در برخي موارد براي جنگ کاربرد داشته  .
نعل بندي نيز از ديگر مکان هاي اطراف قلعه است که در مورد کاربرد آن اطلاعات مناسبي در دست نيست ولي در حال حاضر براي کشت و زرع کاربرد دارد و نيز قسمتي از آن يک قبرستان قديمي بوده که در حال حاضر براي کشت گندم مورد استفاده قرار مي گيرد .

همچنين مي توان به آب انبار ‏موجود در راس تپه به عنوان يک ويژگي خاص اين قلعه اشاره کرد.
از پايين ترين قسمت ديواره تا بالاي کوه به صورت طبقاتي سکو هايي ‏براي احداث ساختمان ساکنان قلعه در لايه بيروني تپه ايجاد شده و همچنين قلعه داراي برج و بارو و ‏حصار سنگي است که نوع مصالح آن از جنس سنگ لاشه محل و ملات گل است .‏
قلعه حسن آباد به شماره 11758 در تاريخ 24 اسفند ماه 1383 در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است .