بنايي که امروزه آيينه خانه مفخم ناميده مي شود ، ساختماني است رفيع و با شکوه که در شمال شهر بجنورد واقع شده است . آيينه خانه سردار مفخم از آثار منحصر به فرد عصر ناصري در مرکز شمال خراسان است که در گذشته داخل باغ بزرگي قرار داشته است و همراه ابنيه ديگر از جمله عمارت مفخم - دروازه ورودي حوض خانه - باغ فواره و کلاه فرنگي ، دارالحکومه مفخم را تشکيل مي داده است . عمارت کلاه فرنگي بر اثر زلزله شديدي که در بجنورد رخ داد تخريب شد و هم کنون تنها آيينه خانه و عمارت مفخم به جاي مانده است . بناي 130 ساله آيينه خانه که کنون به موزه مردم شناسي بجنورد تبديل شده است ، در سال 1376خريداري شد و پس از مرمت در سال 1379 به بهره برداري و به شماره 31167 در فهرست آثار ملي به ثبت رسيد . باني اين اثر يار محمد خان سهام الدوله بجنوردي معروف به سردار مفخم و معمار آن ممتحن الملک شقاقي بود که مدرسه شهيد مطهري تهران ، ( سپهسالار سابق ) از جمله کارهاي اوست . وي پس از تحصيل در مدرسه دارالفنون به دستور ناصر الدين شاه براي گذراندن تحصيلات عاليه در رشته معماري به فرانسه رفت و پس از بازگشت مسئول ساخت چند کاخ شد . سقف اين عمارت پوشش سفال داشت که در تعميرات بعدي تبديل به سقف شيرواني گالوانيزه شده است .
 
تالار آيينه
آيينه به معني شکل و ديوار و نيز يکي از نيرو هاي تشکيل دهنده انسان است . خانه در کتاب هاي مقدس اديان مختلف از جمله اوستا ، کتاب مقدس زردشتيان فراوان به کار رفته . اين واژه قبل از اسلام و نيز در دوره هخامنشيان کاربرد فراواني داشته است و اما آنچه اطلاق نام آيينه خانه را بر اين بنا موجب گشته ، وجود تالاري با تزئينات آيينه کاري در طبقه فوقاني است که به عنوان فضاي اداري و ديواني جهت ملاقات هاي رسمي سردار مفخم ( حاکم بجنورد ) و برپايي مراسم تشريفات نظامي و رايزني در باب مسائل سياسي و اجتماعي با سران ايل شادلو و ديگر رجال مطرح قاجار مورد استفاده قرار مي گرفته . از نکته هاي قابل توجه اين تالار وجود تصاوير 134 تن از شخصيت هاي برجسته عصر صفوي تا دوره قاجار و هم چنين سران حکومتي کشور هاي هم جوار است ؛ در اين زمينه مي توان به تصاوير شاه طهماسب ، شاه عباس ، آقا محمد خان ، فتح عليشاه و کريم خان زند اشاره کرد که در قسمت گلويي زير سقف نصب شده است . در تزئين تالار از 17 طرح مختلف استفاده شده است که شامل نقش چهل چراغ ، مقرنس ، نماي بيرون عمارت و نقوش استيليزه گياهي هندسي است .  
 
ويژگي هاي معماري بنا
مصالح به کار رفته در اين بنا شامل آجر ، ماسه ، گچ ، ملات ساروج ، پي سنگي و شفته آهک است که براي رعايت اصول معماري در زيرسازي و پي اين بنا از سنگ استفاده شد و هم چنين چوب ارس به شکل عمودي و افقي نيز به منظور استحکام بنا در آن به کار رفته است . آيينه خانه توسط فضاي سبز محدودي از جمله گل کاري و احداث چپر و پرچين از کل مجموعه دارالحکومه جدا مي شد . بناي مذکور داراي پلاني آزاد با رعايت نظام هندسي وجود تقارن و الهام پذيري از معماري سنتي ايران و غرب است ؛ به عنوان مثال استفاده از کاشي 7 رنگ در ساخت آن به وضوح مشاهده مي شود . در ساخت نماي آيينه خانه نيز از کاشي در 3 تکنيک 7 رنگ ، معقلي و اسليمي استفاده شده است . نقوش اسليمي نيز نگاره هايي برگرفته از مظاهر طبيعت است که براي پرهيز از شبيه سازي طرح شده است . ابعاد بنا 90/10*18 متر و ارتفاع آن با احتساب مناره ها 60/14 متر و مساحتي بالغ بر 5/392 متر را شامل مي شود . ساختمان داراي 3 در ورودي در ضلع هاي شمالي ( ورودي اصلي ) غربي و شرقي است که هر 3 به راهرويي در طبقه اول منتهي مي شود . در يک طرف اين راهرو حجره هايي قراردارد و در سوي ديگر 4 اتاق . در 2 انتهاي راهرو پله هايي تعبيه شده است که به طبقه فوقاني جايي که تالار آيينه در آن واقع شده است ختم مي شود و طبقه دوم نيز شامل 4 اتاق و تالار آيينه است . در هاي اين طبقه از جنس چوب صندل است که با استخوان تزئين شده  است . وجود سقف هاي مشبک چوبي در اين بنا از شاخص هاي معماري عصر قاجار است . در نماي شمالي ( اصلي ) عمارت 4 نيم ستون به قطر تقريبي 110 سانتي متر و ارتفاع 10 متر مشاهده مي شود . 2 نيم ستون داراي يک تاج نيم دايره اي است که شکل گلدسته را تداعي مي کند و 2 نيم ستون ديگر به دليل وقوع زلزله بدون تاج است که بعد از مرمت جاي آن خالي گذاشته شده است . اين نيم ستون ها با کاشي هاي فيروزه اي و لاجوردي و نيز کاشي هاي سياه سفيد و زرد مزين شده است . نيم ستون ها با خط معقلي بسيار زيبايي آراسته شده است که نام مبارک پيامبر اسلام (ص) به طور منظم در اين نيم ستون ها از پايين به بالا 12 مرتبه تکرار شده است . يک مرتبه به رنگ سياه و يک بار به رنگ زرد که نيم ستون ها به پايه اي از سنگ مرمر ختم مي شود . در قسمت فوقاني نماي اصلي يک تاج نيم دايره اي وجود دارد که نسبت به 2 تاج نيم دايره اي روي مناره ها بسيار بزرگ تر است . در حاشيه تاج اصلي يک رديف کاشي با نقش گل لاله به رنگ قرمز و آبي به صورت سر بالا و واژگون نصب شده است . در قسمت داخلي اين نيم دايره يک سري نقوش اسليمي زيبا مشاهده مي شود . در بخش مياني اين نيم دايره که زمينه اي لاجوردي دارد ، نقش جدال بين شير و اژدها ديده مي شود . در فرهنگ باستاني ايران زمين جدال بين شير و اژدها نمادي از جدال بين خير و شر بوده است . در اين تصوير در حالي که اژدها ( نماد شر ) شير را در بر گرفته شير ( نماد خير ) با فشردن گلوي اژدها شر را به آستانه نابودي مي کشاند . در کنار جدال بين خير و شر دو تفنگدار در حالي که به زمين زانو زده اند ، محل جدال بين شير و اژدها را نشانه رفته اند . اين سربازان نيز خود مي توانند نمادي از خير و شر باشند که با هم در جنگ اند . در زير اين قسمت طاقي وجود دارد که در ورودي را در ميان گرفته است . کاشي هاي اين قسمت به رنگ زرد فيروزه اي و لاجوردي است . پيشاني طاق با نقوش اسليمي تزيين شده است و در قسمت زيرين نقش 2 گلدان به صورت قرينه و همين طور نقش عمارت کلاه فرنگي در طرفين اين گلدان ها مشاهده مي شود . در 2 طرف در ورودي نقش 2 سرباز در حال نگهباني از بنا به چشم مي خورد که حالت چشم ها و طرز ايستادن سربازان ياد آور تابلو هاي تعزيه عصر قاجار و هم چنين نشان دهنده نوع لباس رزم و قدرت است . در بخش مياني نما يک طاق جناقي وجود دارد که در قسمت مياني آن پنجره اي به ابعاد 290*290 سانتي متر قرار دارد به نام طارمي و علت بزرگ بودن آن تامين نور تالار آيينه و ايجاد چشم انداز مناسب به فضاي بيرون است . تزيينات اين طاق محراب گونه دو لچکي با پس زمينه زرد همراه با نقوش اسليمي به رنگ فيروزه اي و لاجوردي است و بين قسمت فوقاني و مياني 2 رديف کاشي 7 رنگ نصب شده است .

فضاي فرورفته بين نيم ستون هاي ايوان يا به عبارتي طاقديس نيز در برخي از بخش ها با کاشي هاي لوزي شکل به رنگ هاي زرد ، سفيد ، فيروزه اي و آبي مشبک طرح زيبايي را در بنا ايجاد کرده است . در بخش تحتاني طاقديس ها يک طاقچه جناغي به ارتفاع 20/2 متر داراي پايه اي پوشيده از سنگ مرمر وجود دارد . قسمت داخلي اين طاق با کاشي 7 رنگ زرد و لاجوردي و حاشيه اي به رنگ سياه تزيين شده است . در قسمت بالاي اين طاق روي يک کتيبه لاجوردي مملو از نقوش اسليمي منازعه گاو و شير نقاشي شده است که يادآور نقوش گاو و شير حک شده در حجاري ديواره هاي تخت جمشيد است . يکي ديگر از تغييراتي که در بنا انجام گرفته است ، باز شدن ديوار راه پله ها به طبقه بالاست که بر اساس عکس پيشين آن بسته و در عکس هاي کنوني باز است . از نظر دسترسي ، بنا را مي توان به 6 ورودي تقسيم کرد نحوه ساخت بنا از لحاظ اقليم و معماري صحيح است زيرا با اين زاويه ساخت نسبت به شمال مي توان در زمستان بهترين حالت نورگيري و جريان هوا را داشت .
 
جهت باد هاي شهرستان بجنورد
بادهاي منطقه از طرف غرب ، شمال غرب ، جنوب و جنوب شرقي است . باد هاي شمال و شمال غربي سرد و باران زا است . بادهاي جنوب و جنوب شرقي منطقه گرم و خشک است ، به همين دليل در قسمت جنوبي بنا از استخر و درختان استفاده شده است تا باعث مرطوب و خنک شدن هوا شود . بنا از لحاظ نما و پلان داراي تقارن کاملي است . وجود نقوش و خطوط زرد رنگ در سطح کاشي هاي فيروزه اي رنگ نشان دهنده ساخته شدن بنا در دوره قاجاريه است . به طور کلي فرم اين بنا متناسب با کاربري آن است وجود مناره هاي بلند در دو سو ، اشاره به در ورودي دارد و ابهت و شکوه بنا را مي رساند . وجود يک مکان انتظار ، استقلال اتاق کار اصلي و وجود ديد به کل سايت از اتاق اصلي ( تالار آيينه ) از جمله اين موارد است و به اين ترتيب حس خلاء و سردرگمي و بي توجهي در اين بنا به وجود نخواهد آمد .