خمين که سابق بر اين کمره نام داشت در محل تلاقي کوهستان و کوير از شمال با اراک از جنوب با گلپايگان از غرب با اليگودرز و از شرق با محلات همسايه است .
وسعت اين شهر 2025 کيلومتر مربع است و 2073 متر از سطح دريا فاصله دارد و جمعيت آن طبق سرشماري سال 1375، 120000نفر بر آورد شده است . نام کمره با تعبير هاي مختلف از قديم الايام در متون تاريخي ديده مي شود . امروزه به دليل گسترش خمين روستاهاي بسياري در داخل محدوده شهر جاي گرفته اند که شهريار ، شاهين ، دامبره ، حبيب آباد ، عباس آباد ، فيروز آباد و محسن آباد از آن جمله اند . بر اساس تقسيمات کشوري خمين شهري از شهرهاي استان مرکزي شناخته شده و تا مرز استان 70 کيلومتر و تا تهران 290 کيلومتر فاصله دارد .
سيد احمد از احفاد سيد دين علي شاه به منظور افزايش سطح معارف ديني خويش عازم نجف يکي از مهمترين حوزه هاي درسي شيعيان شد و بعد از طي مراحلي در تهذيب نفس و تعليم علوم اسلامي به دعوت (يوسف) روستايي پاکدلي که به قصد زيارت عتبات عاليات به آنجا رفته بود و در حوالي خمين سکني داشت عازم مناطق مرکزي ايران شد .
تلاش مستدام در گسترش تعاليم ديني و تشکيل کانون گرم خانواده در شهر خمين سبب شد تا سيد احمد رحل اقامت دائم در اين ديار افکند و با خريد عمارتي در 15 ربيع الثاني 1255 هجري قمري معادل 1213(ه .ش) ساکن اين شهر شود . در اواخر سال 1243 سيد احمد روي در نقاب خاک کشيد و از او فرزنداني به جا ماندند که کوچکترين آنها سيد مصطفي (1278-1236ه .ق) تحصيلات ابتدايي را نزد ميرزا احمد و حاج ملا حسين خوانساري گذراند و براي ادامه تحصيل به اصفهان و سپس نجف اشرف عازم شد . هاجر آغا خانم صبيه مرحوم آقا ميرزا احمد مجتهد خوانساري به همسري سيد مصطفي در آمد و ثمره اين ازدواج سه دختر و سه پسر بود که به ترتيب عبارت اند از : مولود آغا ، فاطمه ، مرتضي ، نورالدين ، آغازاده خانم و روح الله . سيد مصطفي اجازه اجتهاد داشته و از او به حجت الاسلام و فخر المجتهدين ياد شده است .
مبارزات مستمر او با حکام و خوانين ظالم منطقه خمين سبب شد تا در دوازدهم ذيقعده 1320 قمري برابر با 21 بهمن 1281 شمسي در راه اراک به خمين به دست خوانين منطقه خمين به شهادت برسد . مزار سيد مصطفي همچون پدر بزرگوارش (سيد احمد) در نجف اشرف است .
روح الله خميني کوچکترين فرزند سيد مصطفي بيستم جمادي الثاني 1320 هجري قمري مطابق 1281 هجري شمسي در خمين به دنيا آمد . در شناسنامه نام ايشان ( روح الله ) و نام خانوادگي ( مصطفوي ) ثبت شده است . در چهار ماهگي طعم تلخ بي پدري ذائقه روح الله را آزرد و از آن پس صيانت او بر ذمه عمه و مادر نهاده شد .
استعداد فطري و تربيت ديني روح الله که در شانزده سالگي مادر را از دست داد سبب شد تا با پايمردي فوق العاده و اتکاي به نفس ، سالياني از عمر خويش را در پي کسب معارف ديني و مبارزه با ستم حکومت هاي وقت سپري کند .
هجرت از خمين به اراک براي فراگيري علم دين در ريعان شباب انجام شد و نبوغ او در کسب معارف اسلامي چون خاطره اي شيرين در ذهن استادانش جاي گرفت .
روح الله در 25 سالگي به درجه اجتهاد نائل آمد و در 28 تا 30 سالگي به تحرير آثار عرفاني پرداخت (خديجه خانم ) صبيه مرحوم حجه الاسلام والمسلمين ثقفي ، همسري و همراهي ايشان را پذيرفت و ثمره اين ازدواج فرزنداني بود که عبارت اند از :
شهيد آيت الله سيد مصطفي خميني (1356-1309 )
صديقه مصطفوي ( همسر مرحوم آيت الله اشراقي )
فريده مصطفوي ( همسر آقاي اعرابي )
فهيمه ( زهرا ) مصطفوي ( همسر دکتر محمود بروجردي )
مرحوم حجت الله سيد احمد خميني ( 1324-1374 )
در کنار فعاليت هاي ديني و تحصيل علوم مذهبي مبارزات امام خميني آغاز شد . نقطه عطف اين مبارزات پس از رحلت آيت الله بروجردي و انتخاب معظم له به مرجعيت از سوي آحاد مردم است . حکومت پهلوي که در صدد بود مرجعيت امام خميني (ره) را ناديده بگيرد و با تصويب لوايح غير ديني زمينه را براي نفي مذهب در حکومت فراهم کند با مقاومت بي نظير امام روبرو شد و مجبور به تبعيد ايشان گرديد . اگر چه مبارزات امام خميني در دوران تبعيد نيز ادامه داشت و پس از سال هاي پر فراز و نشيب تبعيد ، ثمره شيرين آن ، روي آوردن مردم به سوي احکام ديني و سرنگون شدن حکومت جابر پهلوي و استقرار نظام جمهوري اسلامي ايران بود .
روح بلند پيشواي مسلمان جهان و رهبر آزادگان در تاريخ 14خرداد 1368هجري شمسي به ملکحوت اعلا عروج کرد .
بيت شريف امام در خمين بعد از قريب به دو قرن هنوز کانون نگاه هاي تحسين آميز مردم است . اين عمارت مستحکم در حاشيه کوير پهناور ايران نمادي از پايگاهاي مردمي و کانون هاي مبارزه با ستم و تبعيض حکومت هاي ظالم و جائر است .
از چشم انداز برج بلندي که در حاشيه يکي از حياط هاي چهارگانه اين عمارت ساخته شده است حس صيانت از مردم بي پناهي که در سال هاي متمادي آماج تهديد خانها و خانزاده هاي حکومتي و غير حکومتي بودند به وضوح قابل رويت است .
سيد احمد در 15 ربيع الثاني 1255 هجري قمري عمارتي به مساحت تقريبي 4326 متر مربع از شخصي به نام محسن ساکن و اهل خمين خريداري کرد . اين مجموعه مسکوني چهار هسته اي در محل سر پل خمين واقع شده است و در بافت تاريخي اين شهر چنين عمارتي يافت نمي شود . برخلاف معماري خانه هاي سنتي ايراني در اين عمارت چهار هسته اي که چهار حياط دارد هيچ کدام از حياط ها نقش مرکزي ندارند . بر اساس مشاهده مستقيم اين اجزا را از عمارت مي توان بر شمرد :
1 - جلوخان : بخش نسبتا وسيعي است که به صورت فرورفتگي در کنار مسير و در جلوي در اصلي قرار دارد .
2 - فضاي ورودي اصلي و پيش طاق : در اصلي اين خانه در پيش خان قرار دارد . اين در دو لنگه بود ه و هر لنگه متشکل از چند رديف تخته ضخيم طولي است .
3 – هشتي : بعد از عبور از ورودي که در پيش طاق قرار دارد وارد فضايي کاملا سر بسته به نام هشتي مي شويم که يک هشت ضلعي کامل است .
4 – دالان : بعد از هشتي در راهرو طويل و کم عرض و تاريکي قرار مي گيريم که به آن دالان مي گويند . اين دالان مانع ورود ناگهاني به فضاي داخل عمارت است .
5 – حياط : مجموعه بيت داراي چهار حياط کوچک و بزرگ است که کف حياط سنگفرش و داراي باغچه و آبنماست :
_ حياط اندروني حاج سيد مصطفي ( پدر امام ) که بعد ها خانه موروثي آيت الله پسنديده شد .
_ حياط بيروني حاج سيد مصطفي و محل تدريس و جلسه هاي ديني و پذيرايي از ميهمانان .
_ حياط داراي شبستان محل تولد امام خميني (ره) .
_ حياط موروثي امام خميني(ره) .
6 – اطاق ها
اطاق هاي عمارت به صورت سه دري ، پنج دري و تالار ساخته شده که به طور پراکنده در چند هسته عمارت استقرار يافته اند . برخي از آنها زمستان نشين و برخي تابستان نشين اند .
7 – شبستان : در زير تالار ، شبستان عمارت قرار دارد که داراي چهار دالان مستقيم است که از دو طرف به حياط راه دارند . اين مکان به دليل داشتن سقف دو پوسته و شدت جريان هوا خنک بوده و محل مناسبي براي نگهداري مواد فاسد شدني و استراحت ساکنين در تابستان است .
8 - برج : در قسمت شمالي عمارت يک برج سه طبقه قرار دارد . معمولا از طبقات زير براي استراحت نگهبانان استفاده مي شده است . اين برج حدود يازده متر ارتفاع دارد که به کل بافت تاريخي شهر مسلط است . اين برج علاوه بر کاربرد دفاعي به عنوان شاخص عمارت به کار مي رفته است .
وجود چند انبار ، اصطبل ، آشپزخانه و ... از ديگر اجزا و فضاهاي کارکردي اين عمارت محسوب مي شود . در حال حاضر اين مجموعه به عنوان مکان تاريخي فرهنگي در تمامي ايام سال پذيراي زائران و پژوهشگران و علاقمندان به حضرت امام (س) مي باشد .