تخت سليمان
45 کيلومتر كه از تکاب به سمت شمال شرق حرکت کني ، محوطه اي تاريخي خودنمائي مي کند که يادگاري است از عصر ساساني است . تخت سليمان که يکي از سه آتشکده معروف ساساني را درخود جاي داده و محل تاجگذاري پادشاهان اين سلسله بوده احتمالا در دوران پيروز ، پدر بزرگ انوشيروان بنا شده است . هر چند کاوش هاي باستانشناختي در محوطه تخت سليمان آثاري به جاي مانده از دوران هخامنشي و مادي را نيز نشان داده است اما شهرت اين محوطه بيشتر مديون بناهاي دوران ساساني است : آتشکده آذر گشنسب ، معبد آناهيتا ، موزه هدايا ، کوه زندان و دژ بلقيس . بقاياي تنها کاخ به جاي مانده از دوره ايلخاني امتياز ديگري براي اين مجموعه تاريخي است . مسافر تخت سليمان علاوه بر مشاهده بناهاي تاريخي در مقابل ايوان خسرو درياچه اي را مي بيند که همچون طاووس رنگ به رنگ مي شود و بيننده را خيره مي کند . درياچه تخت سليمان در عميق ترين نقطه 112 متر عمق دارد و چشمه اي جوشان در بستر ، آبي 40 درجه را به آن مي بخشد که در سطح حرارتش نصف مي شود . مجموعه تخت سليمان و منظر فرهنگي آن نخستين اثر ايراني است که پس از انفلاب در سال 1382 به فهرست ميراث جهاني يونسکو افزوده شد .
تخت سليمان نام محوطه تاريخي بزرگي در نزديکي تَکاب و روستاي تخت سليمان ( در گذشته نصرت‌آباد ) در استان آذربايجان غربي در کشور ايران است .
مجموعه بناهاي تاريخي در تخت سليمان در اطراف درياچه‌ اي طبيعي ساخته شده است . آب اين درياچه که از عمق ??? متري از درون زمين به سطح مي ‌آيد و به زمين‌ هاي اطراف مي ‌ريزد داراي املاح زيادي است که آن را براي آشاميدن و کشاورزي نامناسب کرده است . رسوب ‌هاي حاصل از اين املاح در طي قرن‌ ها لبه درياچه را شکل داده و متغير کرده است .
آثار بناهاي دوره‌ هاي اشکانيان و ساساني و ايلخانان مغول در اين محل يافت شده است . مهم‌ ترين آثار بجا مانده آن آتشکده و تالار هاي دوره ساساني است . برخي آثار ساساني ديگر نيز در کوه بلقيس و زندان سليمان در نزديکي تخت سليمان ساخته شده است .
 
تاريخچه
درياچه و ويرانه‌هاي تخت سليمان
در زمان ساسانيان ايرانيان سه آتشگاه بزرگ و برجسته داشتند . نام آتش ‌هايي که در اين آتشگاه‌ ها نگهداري مي‌ شد يکي بُرزين مهر به معناي آتش عشق والا و ويژه برزيگران بود که در نزديکي نيشابور خراسان جاي داشت . ديگري فَربغ بود به معناي آتش فرّ ايزدي که در کاريان فارس و ويژه موبدان و بلندپايگان بود و سومي گُشَسب که در تکاب آذربايجان قرار داشت . آتشگاه آذرگشسب ويژه ارتشيان بود و در شهر و محلي بنام شيز يا گَنجَک بر روي کوه اَسنَوند قرار داشت . آذرگشسب به معناي آتش اسب نر است . بر پايه? افسانه‌هاي ايراني اين آتشگاه بدين علت اين طور ناميده شده است که کيخسرو بهنگام گشودن بهمن دژ در نيمروز با تيرگي شبانه که ديوان با جادوي خود پديد آورده بودند روبرو شد . آنگاه آتشي بر يال اسب وي فرود آمد و جهان را ديگر باره روشن کرد و کيخسرو پس از پيروزي و گشودن بهمن دژ ، به پاس اين ياوري اهورايي ، آتش فرود آمده را آنجا بنشاند و آن آتش و جايگاه به نام آتش اسب نر (گشسب يا گشنسب) ناميده شد . اين محل هم اکنون نام تخت سليمان نام دارد .
 
کاوشگاه باستاني شيز از سوي يونسکو به عنوان ميراث جهاني شناخته شده است و طرح هاي بزرگي براي بازسازي و کاوش در آن در دست اجرا است .
قله 3200 متري بلقيس در آنجا قرار دارد .
اين ناحيه همان شهر مشهوري است که بنا به نوشته هاي کهن ، زادگاه زرتشت است و در نوشته هاي پهلوي به نام « گنجک » خوانده شده ؛ گيتا نويسان عرب آن را « شيز » گفته اند ، گذشته نگاران رومي و يوناني « گزکا » نوشته اند و حمدالله مستوفي آن را به زبان مغولان « ستوريق » گفته است که امروزه تمام اين آثار را تخت سليمان مي نامند . آب درياچه ي سحرآميز و زيباي تخت سليمان در تمام فصول سال يکسان است و انسان نمي تواند به عمق آن دست پيدا کند و در هر ثانيه 100 ليتر آب از آن خارج مي شود . در ازاي آن 120 متر و پهناي آن 80 متر مي باشد . در باره اين درياچه گفته مي شود که قرار است دختري پانزده ساله در آن شنا كند و از نطفه زرتشت كه سال هاست در آن درياچه نگهداري مي‌ شود ، باردار شود تا منجي بشر دين زرتشت ( سوشيانت ) پا به پهنه گيتي بگذارد و جهان را رهايي بخشد .
آتشکده آذرگشنسب ، جايگاه آشتي آب و آتش ، يکي از سه آتشکده مهم زرتشتيان است ، چنانکه نام اين آتشکده 61 بار در شاهنامه آمده است . آن را آتش سلحشوران يا آتش شهرياري خوانده اند و نيز گفته مي شود که اين آتشکده به همه آتشگاه هاي گبران از خاور تا باختر آتش ميرسانده است . در ايران باستان سه آتشکده مقدس اساطيري و باستاني وجود داشت که به ترتيب عبارتند از :
1 - آتشکده آذرگشنسب که آتشکده پادشاهان و جنگاوران بوده است .
2 - آتشکده آذرفرنبغ که آتشکده موبدان بوده است .
3 -  آتشکده آذربرزين مهر که آتشکده کشاورزان بود .
 
آتشکده آذرگشنسب
جايگاه آتش جاويدان آتشکده آذرگشنسب
ساخت اين سازه به بيش از 3000 سال پيش باز مي گردد و در دوره هاي هخامنشيان ، اشکانيان و ساسانيان داراي ارزش و شکوه ويژه اي بوده است . در دوران پادشاهي ساسانيان و در زمان خسرو اول انوشيروان (578-531م) نسبت به آباداني آن کوشش ويژه اي به عمل آمد ، در اين جايگاه مراسم نيايش هاي آييني ، برگزاري جشن ها و امور تشريفات پادشاهي انجام مي گرفت . اين آتشکده ، در زمان خود بسيار مورد توجه بوده است و آتش جاويدان آن به مدت 7 قرن به عنوان نماد اقتدار آئين زرتشت و عامل وحدت سياسي و اجتماعي حکومت ساساني نقش به سزا داشته است و از آن به عنوان ثروتمند ترين نيايشگاه زمان خود ياد شده است .
 
در کتاب هفتم دينکرد در بند 39 سازنده آن ، کيخسرو پسر سياوخش شناخته شده است که فر ايزدي به او رسيده بود . واژه آذر گشنسب ، به معناي آتش اسب نر است . درافسانه ها آمده که کيخسرو بهنگام گشودن بهمن دژ درنيمروز ، با تيرگي شبانه که ديوان با جادوي خود پديد آورده بودند روبرو شد . آنگاه آتشي بر يال اسب وي فرود آمد و جهان را ديگر باره روشن کرد و کيخسرو پس از پيروزي و گشودن بهمن دژ ، به پاس اين ياوري اهورايي ، آتش فرود آمده را آنجا بنشاند و آن آتش و جايگاه به نام آتش " اسب نر " ( گشسب يا گشنسب ) ناميده شد .
 
بيشتر پادشاهان ايران پس از نشستن بر اريکه شاهنشاهي با پاي پياده به نيايشگاه آذرگشنسب آذربايجان مي رفتند و به درگاه خداوند نيايش و سپاس و درود مي فرستاده اند و سپس هدايايي تقديم مي کردند .
 
اين مجموعه بزرگ اجتماعي مذهبي در تاخت و تازهاي ايران و روم در زمان خسروپرويز سه بار محاصره مي شود و در يورش سوم در سال 624م توسط سپاهيان روم غارت و ويران گرديد . بعد از اين رويداد ، به علت آشفتگي هاي سياسي اواخر دوران ساساني و تاخت وتاز اعراب ،آباداني خود را از دست داد . هنگامي که اعراب به ايران تاختند ، مردم تيزهوش شهر شيز ، اين مجموعه را به حضرت سليمان نسبت دادند تا از ويراني بيشتر اين جايگاه مقدس توسط اعراب جلوگيري کنند و نام تخت سليمان را بر آن نهادند .
 
در سال 674 ه ق در زمان فرمانروايي آباآقاخان مغو جانشين او قازان خان ، با توجه به ويژگي هاي تاريخي- طبيعي ، به خصوص وجود چراگاه هاي مرغوب و گونه هاي جانوري ، اين مکان باستاني به عنوان پايتخت تابستاني سلاطين مغول انتخاب و با انجام بازسازي گسترده در آثار دوران ساساني و ساختن بناهاي جديد ، بار ديگر تخت سليمان مورد استفاده حکومتي پيدا مي نمايد و تبديل به پايتخت تابستاني و شکارگاه و تفرجگاه ايلخانان مي گردد . جالب است که بدانيم ، تنها در تخت سليمان است که بقاياي کاخ هاي دوره ايلخاني ديده مي شود .
 
پس از فروپاشي فرمانروايي ايلخانان اين جايگاه تبديل به مرکز خدمات کوچک براي روستاييان و عشاير محل مي شود تا اينکه از قرن 11 ه ق اين مکان متروکه مي شود و گذر زمان بر روي چهره خسته ي اين مکان سحر انگيز خروارها خاک مي نشاند .
 
جاذبه هاي طبيعي اين دره سرسبز در نوع خود در دنيا بي نظير هستند . در 3 کيلومتري غرب تخت سليمان ، کوه مخروطي ميان تهي وجود دارد که هزاران سال پيش ، بر اثر وقوع آتش فشان به وجود آمده است . اهالي محل اين کوه زيبا را زندان سليمان يا زندان ديو مي شناسند و معتقدند که حضرت سليمان ديوهايي را از فرمانش سرپيچي مي کردند در اين کوه زنداني مي کرده است . اين نام نيز به افسانه و با توجه به نسبت دادن محل به حضرت سليمان بر اين کوه گذارده شده است .
 
کوه زندان سليمان
ارتفاع اين کوه از زمين مجاور خود 97 تا 107 متر مي باشد و بر فراز آن گودي عميقي در حدو 80 متر ديده مي شود که قطر دهانه آن به طور تقريب 65 متر است . شايان ذکر است که اين کوه نيز در زمان مانايي ها (830 تا 660 ق .م) به عنوان نيايشگاه بوده است . در اطراف کوه زندان ديو چشمه هاي آب گرم گوگردي متعددي ديده مي شود که داراي خاصيت درماني متعددي مي باشد .
در فاصله 20 کيلومتري تخت سليمان يک درياچه ي سحرآميز ديگر قرار گرفته است که يک جزيره بر روي آن شناور است . قطر درياچه 80 متر و قطر جزيره شناور بروري آن 60 متر است که وزش باد ، هر روز دو بار اين جزيره را از اين سو به آن سو جابجا مي کند . نام اين جزيره ي شناور « چملي » مي باشد .
 
جزيره شناور چملي
مجموعه تخت سليمان در سال 1382 به عنوان چهارمين اثر باستاني ايران در يونسکو ثبت شد و پس از ثبت پرسپوليس ، نيايشگاه چغازنبيل و ميدان نقش جهان اصفهان در سال  1358؛ خاموشي 24 ساله ايران را شکست .