دژ بسطام
دژ بسطام در حوار روستاي بسطام واقع شده است و توسط روساي دوم (645 -685 پيش از ميلاد ) ساخته شده و يکي از مهم ‌ترين شهر هاي اورارتويي زماني خود بوده است . اين قلعه با سلطه قوم ماد بر اين منطقه بصورت متروک مانده است و فقط در دوران قرون وسطي ( همزمان با دوره مغول ) توسط گروهي از مسيحيان مورد سکونت قرار گرفته که از آنها نقش صليب هايي بر روي صخره‌ هاي باقي مانده است . آثار دوره اورارتويي شامل ساختمان شرقي : محله مسکوني ، قلعه ، آثار پشت دژ و کانال آبرساني است . کاوش هاي باستاني نشان مي‌ دهد که اين قلعه طي 50 سال و در سه مرحله ساخته شده و داراي معبد ، بازار ، و مقر حکومتي ، برج ، بارو ، دروازه و راه هاي مخفي خروج مخصوص به خود بوده است .
 
قلعه داراي ديوار هاي مستحکم سنگي است که بر روي صخره‌ اي بلند مشرف به شدت و دره ‌اي بزرگ قرار دارد سه اشکوب ( طبق ) با کارکرد هاي مختلف است :
اشکوب تحتاني مشتمل بر دروازه ، مهمانسرا ، اصطبل و قرارگاه سربازان
اشکوب مياني که معبدي است با اطاق هاي متعدد
 
اشکوب فوقاني که اوج هنر معماري اورارتويي است و داراي سکونت گاه ، مقر فرماندهي و راههاي خروجي به بيرون از قلعه مي‌ باشد .
اين قلعه داراي سه بخش عمده شامل ساختمان شرقي محوطه مسکوني ( که افسران و کارمندان عالي رتبه با خانواده هايشان در آنجا زندگي مي کردند ) و خود قلعه مي باشد . ساختمان شرقي داراي يک ديوار سراسري پشت بندان است و محوطه حدود دو هکتار را در بر مي گيرد  .
بر اساس آثار اورارتويي دژ بسطام يک پائين قلعه يک ميان قلعه که معبد خدايان اورارتو و يکي از انبار هاي بزرگ آذوقه در آنجا قرار داشته است و يک بالا قلعه را شامل مي شود . بالا قلعه در بلندترين نقطه دژ واقع شده است و احتمالا کاخ حاکم درآن قرار داشته است بر اساس شرايط تاريخي مادها باشکست دادن آشوري ها دو فتح نينوا قدرت مطلق را در منطقه بدست گرفته و اورارتو ها هم به تدريج به مرکز حکومت خودشان که اطراف درياچه وان در ترکيه فعلي بو عقب نشيني کردند و بالخره براي هميشه از صحنه تاريخ ناپديد شدند .