آسياب رستاق

 اين آسياب در بيست کيلومترى جنوب شرقى جاده اصلى رستاق قرار دارد . با توجه به سبک معماري ، نوع تزيينات مقرنس ‌کارى‌ هاى صحن اصلى و نوع مصالح بکار رفته در آن ، مى ‌توان گفت که اين بنا مربوط به قرن هشتم هـ.ق و در زمان سيد رکن ‌الدين قاضي ( متوفى در سال ??? هـ.ق ) است.

اين بنا در عمق هفت مترى زمين ، داراى دالان شيب ‌دارى است . راه ورود به صحن اصلى پنجاه و شش متر طول و ??? متر عرض دارد . صحن اصلى آسياب به شکل هشت ضلعى است که چهار ضلع آن هر کدام ??/? متر و چهار ضلع ديگر آن هر يک ، ??/? متر طول دارند . هر يک از اضلاع کوچک ، غرفه‌ اى به عمق يک متر دارد . در دو ضلع شرقى و غربى دو اتاق با جلوخانى تعبيه شده است.

غرفه جنوبى صحن ، محل دستگاه آسياب يعنى دول و آخوره است . سقف صحن آسياب گنبدى شکل است . کاربندى آجرى آن از هشت شروع و به سى و دو ختم مى‌ شود . مصالح آسياب تماماً از آجر و ترکيب سقف و مقرنس ‌کارى‌ هاى صحن اصلى آن ، از ابتکار هاى جالب توجه اين نوع معمارى است .

 آسياب كه نام ديگر آن " طاحونه " است، در نقاط مختلف جهان به صورت هاي متفاوتي وجود دارد و براي آرد كردن گندم و غلات ديگر جهت تهيه نان و مصارف مختلف از آن استفاده مي ‌شد.

آسياب هاي آبي از جمله آثار تاريخي استان يزد محسوب مي شود که معمولا در کنار آبادي ها و بر سر راه قنات ها ساخته شده اند .

آسياب دستي آن در خانه ‌هاي قديمي يزد ، با دو سنگ مسطح وجود دارد كه روي هم قرار مي ‌گيرند.

دسته‌ اي به سنگرويين متّصل است كه با دست چرخانده مي ‌شوند و نام اين نوع آسياب ، دستاس است كه بدان " آردچي " و " آرچي " نيز مي‌ گويند.

ساختمان داخلي آسياب داراي چند اتاق به منظور استراحت آسيابان و انبار گندم هايي است كه بايد آرد شود .

رئيس سازمان ميراث فرهنگي ، صنايع دستي و گردشگري استان يزد در اين خصوص گفت : « قديمي ترين آسياب اين استان ، آسياب آبي اشکذر است که قدمت آن مربوط به دوران ايلخاني است . »

اين آسياب يکي از 10 آسياب ثبتي استان است که در فهرست آثار ملي کشور به ثبت رسيده و از ويژگي هاي منحصر به فرد آن مي توان به مقرنس کاري فضاي اصلي ، نقوش هندسي در اطراف ديواره ها ، آجر کاري ظريف در محوطه اصلي آسياب و صحن مثمن آن است . هر آسياب داراي قسمت هاي مختلفي است که عمده ترين قسمت آن " تنوره " است که به صورت مخروطي وارونه طراحي مي‌ شد ، به گونه اي که آب ذخيره شده در آن از روزنه اي کوچک با فشار پره ها ، سنگ آسياب را حرکت مي داد . 

از ديگر قسمت هاي آسياب مي توان سنگ زيرين و زبرين را نام برد که سنگ زيرين آن بسيار مقاوم تر است .