برج و باروي قديمي يزد

 حصار و بارو از جمله آثاري است که در تمدن شهرنشيني قديم اهميت فوق العاده اي براي آن قائل بودند . حصار ، برج ، خندق ، دروازه و قلعه ، شهر را از هجوم هاي مختلف در امان مي داشت و شايد قدما همچنان که براي خانه خود حريم قائل بودند اين حريم را به هر شکل و توان براي شهر و ديار خويش نيز ضروري مي دانستند .

يزد از معدود شهرهايي است که هنوز قسمت هايي از برج و باروي آن پابرجاست .

قديمي ترين اطلاعاتي که در خصوص حصار يزد در دست است ، دلالت بر اين دارد که حصارگرد شهر توسط چهار سرهنگ حکومت " امير عضد الدين علا » الدوله ابو جعفر کاکويه ساخته شده است . البته بايد در نظر داشت که به تدريج با بزرگ تر شدن شهر ، حصار جديدي دور شهر بنا مي شد . آخرين باري که حصار يزد مورد توجه ساختمان قرار گرفت مربوط به دوره حکومت شاهزاده محمد ولي ميرزا است که از سال 1236 ه .ق شروع شد .

قديمي ترين حصار يزد داراي چهار دروازه بود که اين تعداد در آخرين حصار و باروي ساخته شده شهر به پانزده دروازه رسيد . از معروف ترين اين دروازه ها مي توان به دروازه هاي مهريجرد ، کوشنکو ، مالمير ( مادر امير ) ، سعادت ، اصفهان ، فتح ( حظيره ) ، چهار منار ، سيد گلسرخ و دروازه شاهي و نو اشاره کرد .

همچنين در اين زمينه مي توان از چهار دروازه به نام هاي " دروازه قطريان ( دروازه شاهي ) " ، " دروازه کوشک نو " ، دروازه مهريجرد ( مهريز ) " و " دروازه کيا ( حظيره ) " در يزد ياد کرد .

با جاري شدن سيل عظيمي در سال 673 هـ . ق ، قسمت هاي بسياري از شهر از جمله حصار آن خراب شد . هنگامي که " اتابک يوسف شاه بن طغيان ( طغي شاه ) " به سلطنت يزد رسيد ( سال هاي 714 . 658 هـ . ق ) ، به مرمت حصر ويران شده پرداخت و آن را باز سازي کرد . " مبارزالدين " در سال 747 هـ . ق تعدادي از محلات خارج شهر را جزء محدوده شهر کرد و از دروازه " قطريان ( دروازه شاهي ) " تا دروازه " مادر امير " باروي نوکشيد و خندق حفر کرد . حصار جديد داراي هفت دروازه شد : مهريجرد ، قطرين ، ايلچي خانه ، کوشک نو ، مادر امير ، سعادت و نو ، او همچنين برج هاي متعدد ديگري ايجاد کرد و طبق مندرجات کتاب " تاريخ يزد " ، در دوران حکومت او ، مساحت شهر به بيش از دو برابر تصرفات " محمد بن مظفر" افزايش يافت .

 امروزه از حصار يزد و برج هاي گسيخته و متصل به آن که در عهد " جامع جعفري " تعداد نود برج بود و هر برج ، بيست مستحفظ داشت ، قسمت هايي به شرح ذيل باقي مانده است :

1 - قسمتي از ديوار و برج هاي محله " لب خندق "  .

2 - قسمتي از برج ها و حصار مقابل مقبره " سيد گل سرخ " .

3 - قسمتي از ديوار و برج دروازه " مهريز " ، در ابتداي بازار هاي " خان " ، " افشار " و " صدري " .

4 - ديوار و برج هاي دروازه " شاهي " .

5 - ديوار و برج هاي " شازده فاضل " .

6 - قسمتي از ديوار حصار و برج نزديک باغ " گندم " .

7 - ديوار برج هاي حدود " فهادان " و " مالمير " .

8 - ديوار و برج هاي واقع در خيابان " فرمانداري " .

 امروزه از حصار يزد و برج‌ هاي آن ‌که در زمان « جامع جعفري » 90 برج بوده ، فقط قسمت‌ هاي کمي باقي مانده است .