در نهم ارديبهشت ماه 1297هـ . ش در خانواده اي از علماي روحاني در رشت پسر بچه اي پا به دنيا گذاشت . او محمد نامگذاري شد .
صبح خبري ناگوار از منزلشان رسيد . مادرش به طور ناگهاني فوت کرده بود . پنج روز بعد پدرش نيز از دنيا رفت . در دبيرستان ملي اسلامي امروزي درس خواند و در 1304 هـ . ش موفق به اخذ تصديق نامه دوره ابتدايي شد . در سال 1305 با داير شدن اداره ‌اي به نام « اداره احصائيه » نام خانوادگي معين را براي خودشان انتخاب کرد . شب 13 فروردين 1310 دريافت که پدر بزرگ او فوت کرده است .

پس از مرگ پدرش تحت سرپرستي پدر بزرگ خود قرار گرفت . ايشان در اوان جواني علوم صرف و نحو ، و بعضي از علوم را آموخت و پس از اتمام تحصيلاتش در دارالفنون ، به دانشکده ادبيات و دانشسراي عالي راه يافت و در رشته هاي ادبيات ، فلسفه ، و علوم تربيتي فارغ التحصيل شد .

در سال 1310 دوره دوم متوسطه را به اتمام رساند و تصديق نامه دوره دوم متوسطه را بگيرد . بعد از گذراندن تعطيلات تابستاني در رشت ، در شعبه فلسفه و ادبيات مدرسه عالي دارالمعلمين تهران نام نويسي کرد . در خرداد 1313 هـ . ش، موفق به اخذ درجه ليسانس در ادبيات و فلسفه با نمره ممتاز شد .
شش ماهه اول خدمت را به عنوان افسر وظيفه گذراند . در اهواز بعد از سه ماه به دليل لياقت به رياست دانشسراي شبانه ‌روزي منصوب شد .

از طريق مکاتبه با مؤسسات روانشناسي بروکسل بلژيک ، روانشناسي علمي و رشته هاي خط شناسي ، چهره شناسي و مغز شناسي را آموخت . در اين هنگام دوره دکتراي خود را نيز به پايان رساند .

محمد در سال 1318 با سمت معاونت اداره دانشسرا هاي مقدماتي و دبيري دانشسراي عالي به تهران رفت اولين کاري که پس از انتقال به تهران انجام داد ، ثبت نام در دوره دکتراي زبان و ادبيات فارسي بود . مدرک دکترا براي معين به معناي تلاش بيشتر و دقيق‌ تر در کارهاي پژوهش بود .

استاد دکتر محمد معين از چهره هاي ممتاز و شناخته شده معاصر در عرصه علم و تحقيق و زبان و ادبيات فارسي است . وي اولين کسي است که در ايران در رشته فرهنگ و ادب فارسي به دريافت درجه دکترا نايل شده است .

او از سختگيري دهخدا چيزهاي زيادي شنيده بود . در مسافرت ‌هايي به اروپا به ويژه فرانسه ، از مؤسسه « فرهنگ لاروس » در پاريس « بروکهاوس » در ويسبادن ديدار کرد و با روش کار آنها آشنا شد .

دکتر معين از سال 1325شمسي - سال آغاز طبع و نشر لغت نامه دهخدا - از سوي علامه دهخدا در اين مؤسسه مشغول به فعاليت شد .

نخستين گنگره ايرانشناسان از نهم تا پانزدهم شهريور ماه 1345 در تالار فردوسي دانشکده ادبيات تهران برگزار شد .
بعد از کنفرانس يک روز به اتفاق همراهان خود به شهر قونيه و زيارت آرامگاه مولانا جلا‌ الدين محمد رومي رفت سه روز نيز از آثار معماري اسلامي در استانبول ديدار کرد . هيئت اعزامي از ايران در هشتم آذر ماه به تهران برگشت .

دکتر معين يکباره به کف اتاق افتاد و بيهوش شد . دکتر معين به حالت اغما افتاده بود . عدم خروج دکتر معين از حالت اغما باعث شد تا 14 مرداد ماه 1346 همراه با همسرش به بيمارستان نوتردام ، مونترال کانادا اعزام شد دکتر معين به علت آسيب مراکز مغزي قادر به شناسايي افراد و حتي بستگان و دنياي خارج نيست .

سرانجام پس از چهار و نيم سال خاموشي و تنهايي بزرگ مرد لغت و سخن در نيم روز گرم سيزدهم تيرماه 1350، چشم از جهان فاني فرو بست .

عمده ترين آثار اين اديب بزرگ که بارها از سوي دانشگاه ، مجامع علمي - ادبي و معتبر جهان موفق به اخذ جوايز ارزنده گرديد ، عبارتند از : " ستاره هاي ناهيد " ، " داستان خرداد و مرداد " ، " حکمت اشراق و فرهنگ ايران " ، " آئينه اسکندر " و " دوره کامل فرهنگ فارسي " و مشهورترين اثرش فرهنگ فارسي معين در 6 جلد مي باشند . همچنين تصحيح و حواشي بر کتاب هاي چهار مقاله نظامي ؛ جامع الحکمتين ناصر خسرو ، دانشنامه علايي ابن سينا و ترجمه ي کتب روانشناسي تربيتي و تاريخ ايران اثر گيرشمن از ديگر آثار ارزشمند استاد معين مي باشند .

آرامگاه او بنا به وصيت خودش ، به احترام حرم مطهر آقا سيد جلال الدين اشرف و علاقه وي به مرحوم علامه بزرگ آقا شيخ حسين وحيد ، در کنار حشمت رود در شهر آستانه اشرفيه قرار دارد و مورد بازديد علاقه مندان به زبان و ادب فارسي مي باشد .

سال شمار زندگي
(هـ .ش) 1297 : ( 9 ارديبهشت ماه ) تولد در شهر رشت .
(هـ .ش) 1299 : فوت مادر و پدر به فاصله پنج روز از يکديگر
(هـ .ش) 1304 : اخذ تصديق‌نامه دوره ابتدايي از دبستان اسلامي رشت
(هـ .ش) 1305 : تأسيس اداره احصائيه ( ثبت احوال ) در رشت و انتخاب اسم فاميلي « معين »
(هـ .ش) 1307 : اخذ تصديق دوره اول متوسطه از دبيرستان شاهپور رشت
(هـ .ش) 1310 : فوت جد پدري « محمد تقي معين العلما » اخذ گواهينامه دوره دوم متوسطه از دبيرستان دارالفنون تهران - ثبت نام در رشته ادبيات و فلسفه - دانشسراي عالي تهران
(هـ .ش) 1313 : اخذ درجه ليسانس
(هـ .ش) 1314 : خدمت سربازي - دوره شش ماهه دانشکده افسي احتياط - ( مهر ماه ) اعزام به اهواز به عنوان دبير دبيرستان شاهپور - ( دي ماه ) انتصاب عنوان رياست دانشسراي شبانه روزي اهواز
(هـ .ش) 1314-1318 : انتقال به تهران و تصدي پست معاونت دانشسراي مقدماتي ، دبير دانشسراهاي عالي ثبت نام دوره دکتري زبان فارسي
(هـ .ش) 1321 : ( 17 شهريور ماه ) اخذ اولين مدرک دکتراي ادبيات و زبان فارسي از دانشگاه تهران - ازدواج با دختر آقاي امير جامه (مدير سالنامه پارس )
(هـ .ش) 1324 : شروع همکاري با استاد علي اکبر دهخدا
(هـ .ش) 1329 : شرکت در مجلس ياد بود اقبال لاهوري در سفارت پاکستان و ايراد سخنراني « اقبال و ايران باستان »
(هـ .ش) 1330 : شرکت در انجمن روابط فرهنگي ايران و هند و ايراد سخنراني « امير خسرو دهلوي »
(هـ .ش) 1331 : شرکت در مجلس يادبود اقبال لاهوري و ايراد سخنراني « اقبال و مولوي »
(هـ .ش) 1334-1331 : عضويت در شوراي عالي فرهنگ
(هـ .ش) 1333 : شرکت در کنگره ابوعلي سينا و ايراد سخنراني « لغات فارسي ابن سينا و تاثير آن در ادبيات »
(هـ .ش) 1333 : ( تابستان ) سفر به آمريکا بنا به دعوت دانشگاه هاروارد - شرکت در کنگره خواجه نصير الدين طوسي و ايراد سخنراني خدمات خواجه نصير الدين طوسي به زبان و ادب پارسي »
(هـ .ش) 1336 : سفر به آلمان و ايراد سخنراني در بيست و چهارمين کنگره خاورشناسان- شرکت در کنفرانس آزادي فرهنگ و ايراد سخنراني « تاثير افکار ايراني در طريقه گنهوسي » ( آذر ماه ) سفر به شوروي ( سابق ) بنا به دعوت آکادمي علوم باکو و مسکو - ( دي ماه ) شرکت در کنفرانس اسلامي لاهور و ايراد سخنراني « صلح در نظر جلا‌ل‌ الدين مولوي »
(هـ .ش) 1337 : ( فروردين ماه ) سفر به پاريس بنا به دعوت انجمن تتبعات علمي پاريس ( مهر ماه ) سفر به پاکستان بنا به دعوت دانشگاه پنجاب - عضويت در فرهنگستان ايران
(هـ .ش) 1338 : سفر به مسکو و شرکت در بيست و پنجمين کنگره خاورشناسان
(هـ .ش) 1339 : سفر به فرانسه بنا به دعوت دانشگاه استراسبورگ و داير کردن کرسي زيان و ادبيات فارسي در دانشکده ادبيات اين شهر .
(هـ .ش) 1340 : سفر مجدد به فرانسه براي ايراد يک سلسله سخنراني
(هـ .ش) 1341 : عضويت در انجمن تحقيقاتي « تحقيق در ادبيات و زبان هاي خارجي » - عضويت در انجمن « اصطلاحات علمي »
(هـ .ش) 1342-1343 : سفر به آمريکا بنا به دعوت دانشگاه پرينستون به منظور تدريس و ايراد يک سلسله سخنراني
(هـ .ش) 1345 : شرکت در کنگره جهاني ايران شناسان و ايراد سخنراني « فرهنگ نويسي فارسي » سفر به ترکيه و شرکت در کنفرانس « ميراث فرهنگي » - ( آذر ماه ) آغاز بيماري
(هـ .ش) 1346 : ( مرداد ماه ) اعزام به کانادا به منظور معالجه
(هـ .ش) 1350 : ( تير ماه ) درگذشت ( پس از چهار و نيم سال اغماء کامل )