مرداب انزلي

مرداب انزلي ، در شمال ايران ، واقع در استان گيلان و در کنار بندر انزلي است ، در اين تالاب گونه ‌هاي مختلفي از آبزيان و پرندگان زندگي مي‌ کنند ، هم چنين داراي نيلوفر هاي آبي معروفي است .
در حاشيه ي جنوبي مرداب انزلي روستايي با قدمت تاريخي زياد و در عين حال بسيار زيبا و ديدني با نام آشناي ( آبکنار ) خودنمايي مي‌ کند که بيشتر محصولات باغي وصيفي و دريايي منتصب به انزلي از دير باز توسط کشاورزان و صيادان زحمت کش اين روستا تامين مي‌ شده و هم اکنون نيز چنين است . گفتني است روستاي آبکنار در اصل شبه جزيره ايست که توسط مرداب و رودخانه سياه گيشه ( عروس سياه ) و تالاب هنده خاله و اسفند سر ( معروف به ماهروزه ) در آب محاصره شده و از جنوب مرداب به گسکرات و جاده ترانزيت پونل و انزلي - آستار راه دارد .
روستاي آبکنار با دارا بودن اقليمي منحصر بفرد مکان مناسبي جهت گردشگري و ماهيگيري در ايام تعطيلات پايان هفته و ساير ايام سال مي ‌باشد .
موقعيت جغرافيائي
تالاب انزلي ، در ساحل جنوب غربي درياي خزر ، در غبر دلتاي سفيد رود و در جنوب بندر انزلي ، در استان گيلان واقع شده و از قسمت غرب کپورچال و آبکنار ، از جنوب به صومعه سرا و بخش هاي رشت محدود شده و در مختصات جغرافيائي 37 درجه و 28 دقيقه عرض شمالي و 49 درجه و 25 دقيقه طول شرقي قرار گرفته است . محدوده آب آن شامل چهار بخش يا حوضچه آبي به شرح زير است : تالاب ماهروزه که سابقاً به نام خليج کپورچال ناميده مي شد در بخش غربي ؛ تالاب سياه کشيم در جنوب غربي ، تالاب شيجان در بخش شرقي و بخش مرکزي . اين چهار بخش از نظر خصوصيات فيزيکوشيميائي ، مرفولوژيک ، فيتواکولوژي و جغرافيائي داراي تفاوت هاي چشمگير بوده و سيستم هاي متفاوتي را ارائه مي نمايند .
محدوده آب تالاب انزلي را مي توان در مساحتي بالغ بر 100 کيلومتر مربع تصور نمود و اختلاف نظر در ميزان وسعت آن به اين دليل است که از آخرين محاسبات تعيين حريم آن سال هاي درازي مي گذرد و از حدود سي سال قبل که اين پهنه آبي و رسوب هاي آن را 400 کيلومتر مربع اعلام نموده اند هنوز اقدام مهمياز طرف سازمان هاي مسئول براي تعيين مساحت دقيق آن به عمل نيامده و نوسان هاي آب درياي خزر نيز در بر هم زدن کليه برآورد ها مؤثر بوده است . اما محدوده آبريز آن داراي وسعتي معدل 3740 کيلومتر مربع مي باشد که در حدود 2000 کيلومتر مربع آن دشت و بقيه زمين هاي کوهستاني و کوهپايه است که از سمت شمال به درياي خزر ، از جنوب و غرب به انتهاي شيب سلسله جبال البرز و کوه هاي تالش و از جانب شرق به دلتاي رودخانه سفيد رود محدد مي گردد . آبهاي وارده به تالاب از طريق رود ها ، نهر ها و زهکش هاي زراعي واقع در حوزه هاي آبريز کاسه اي شکل صورت مي گيرد . عمده رود هاي منتهي به آن از کوه هاي تالش سرچشمه گرفته و در مسير پرشيب خود به دشت مي رسند . ديگر جريان هاي ورودي ، مربوط به آب هاي اضافي و برگشتي مزارع تحت آبياري مي باشند که بيشتر در شرق تالاب واقع شده اند .
از رود ها و زهکش هاي طبيعي منتهي به تالاب ، از غرب به شرق مي توان کچلک ، سياويزان ، شيله سر ، بهمبر ، بيجار خاله ، مرغک ، خالکائي ، اسفند ( سيارودخان ) ، کلسر ، چمثقال ( ماسوله رودخان ) ، نرگستان ( روکو ) ، کانال مادر ( سيابي ) ، گاز رودبار ( لاکسار ) ، سياه درويشان ، هند خاله ، گازگيشه ، باغبان خاله ، پيربازار و خمام رود را نام برد . رود هاي منطقه فومنات که تأمين کننده بخش مهمي از آب هاي تالاب هستند پس از عبور از دره هاي تنگ و باريک و سنگي به مناطق دشتي رسيده در اراضي پست حاشيه تالاب به يکديگر متصل مي شوند و به صورت مجاري آبي وارد تالاب مي گردند . در سفرنامه ها و مدارک تاريخي از رود هاي متعدد ديگري نيز نام برده شده که اکنون بسياري از آنها از جريان افتاده و از بين رفته اند .
کليه آب هاي ورودي به تالاب توسط 5 روگا ( مجراي آبي يا معبر ) و از طريق کانال غازيان به دريا تخليه مي شوند . تفاوت اين روگا ها با رود ها و ديگر مجاري در تغييرات شديد آبدهي آنهاست و به ترتيب از غرب به شرق عبارتند از : تازه بکنده ( شنبه بازار يا پاشاروگا ) ، نهنگ روگا ، راسته خاله ، پيربازار روگا و سوسرروگا . سه روگاي اخير در نزديکي زير پل غازيان به يکديگر متصل مي گردند و سپس با الحاق به نهنگ روگا و در محوطه بندر گاه به شنبه بازار روگا و عبور از کانال کشتيراني و گلوگاه دو موج شکن ( تنها راه ارتباطي تالاب با دريا ) وارد درياي خزر مي شوند . هرچند که هر سال 4/2 ميليارد متر مکعب آب وارد اين پهنه آبدار مي گردد اما به دلايلي که اشاره خواهد شد ، عمق تالاب در فصل بهار به بيش از 5/2-5/1 متر و آنهم در قسمت غربي که داراي حوضه آبي وسيع تري است نمي رسد . بخش شرقي تالاب داراي حداقل عمق مي باشد . در بررسي مراحل تکوين و شکل گيري تالاب به نظرات و فرضيات مختلف و متعددي برخورد مي نمائيم که عمده ترين دليل پيدايش آن را با کاهش سطح آب درياي خزر در قرن سيزدهم ميلادي همزمان با شکل گيري شبه جزيره انزلي مرتبط دانسته اند . به تعبيري ديگر ، تالاب انزلي گودرفتگي حاصله از تکتونيک مي باشد که با پسروي آب درياي خزر تا حدودي از دريا جدا افتاد و با تيغه ماسه اي که از حرکات دريا و امواج آن ايجاد شده تشکيل گرديده است .
 
اهميت و ارزش تالاب انزلي
تالاب ها در مجموع داراي ارزش ها و فوائد بسيار زيادي بوده و از نظر اکولوژيکي و اقتصادي مي توانند در ابعاد منطقه اي و يا بين المللي مطرح باشند . تالاب انزلي جدا از اين ارزش ها نبوده و اهميت هاي چندگانه آن چهاز نقطه نظر بين المللي و چه داخلي به جز مسائل اکولوژيک و زيست محيطي ، نقش خاصي در جغرافيا و حيات اجتماعي ، اقتصادي ، فرهنگي و سياسي منطقه دارد .
از جنبه هاي اجتماعي ، نقش علميآن در زمينه هاي مختلف جانور شناسي ، گياه شناسي و اکولوژي ناشناخته نيست و محققين مي توانند از آن به عنوان يک آزمايشگاه طبيعي رايگان در زمينه هاي گوناگون استفاده نمايند .
نقش فرهنگي و تاريخي تالاب انزلي در فرايند زمان روشنگر اهميت بي شمار آن در زمينه شکل گيري اجتماعات انساني است به ويژه که در سده هاي اخير اين ناحيه به عنوان گذرگاه فرهنگي دروازه اروپا مطرح بوده و مؤثر ترين معبر تماس و ارتباط با ديگر فرهنگ هاي غربي را ايجاد نموده است . نبايد فراموش کرد که گذر اکثريت سياحان ، جهانگردان و تاريخ نويسان از اين طريق صورت مي گرفته است .
وجود مناظر و چشم انداز هاي کمياب و بديع موجود در تالاب همواره جذبه خاصي را براي علاقمندان به طبيعت و نيز گردشگران گريزان از غوغاي شهر ها ، ايجاد کرده است . اگر تفريح و تفرج و اساساً گذران اوقات فراغت را که يکي از نياز هاي اصلي انسان بشمار مي رود در کنار ورزش ها و سرگرمي هائي چون ورزش هاي آبي در اين مناطق مورد بررسي قرار دهيم در مي يابيم که اين پهنه گسترده . آرامش روحي بسياري از گردشگران ايراني و حاشيه نشينان شهري و روستائي خود را فراهم نموده است .
از نظر هيدروليک ، تالاب نقش مهمي در جذب سيلاب ها داشته و جريان هاي تند آن را کاهش مي دهد و آنها را به طور موقت به ذخيره هاي آب تبديل مي کند که نتيجه لايه هاي آبده زمين نيز غني مي شود . وجود پديده آبي چون تالاب انزلي به عنوان مانعي در مقابل هجوم ده ها رودخانه بزرگ و کوچک که با شيب تند از کوه هاي البرز و طالش به سمت اراضي پست ساحلي سرازير مي شوند ارزش فوق العاده زيادي دارد . طبيعت سيلابي اين رود ها بدون وجود تالاب به مثابه يک مخزن با ثبات ، قادر خواهد بود اختلالات آشکاري در کانون هاي جمعيتي و سکونتي متمرکز در دشت گيلان پديد آورد .
با توجه به وجود گياهان مختلف آبزي در تالاب انزلي ، اين بستر تقريباً متراکم از انواع رويش هاي گياهي به عنوان يک پالايشگاه طبيعي جهت جلوگيري از گسترش آلودگي هاي رو به تزايد مطرح مي شود زيرا تحقيقات علمي انجام شده توسط دانشمندان نشان مي دهد که برخي از گياهان آبزي قادر به جذب و تقليل ترکيبات آلي و معدني موجود در فاضلاب ها بوده و با عمل خود پالائي به صورت هاي فيزيکي ، شيميائي و بيولوژيکي مهمترين مشکل تالاب يعني آلودگي را کاهش مي دهند . گونه هاي گياهي نظير ني ، پيزر آبي ، عدسک ابي ، اسپيرودلا و سراتوفيلوم شناور که به ميزان و تراکم زياد در تالاب انزلي مشاهده مي شوند داراي چنين خصوصياتي هستند . پوشش گياهي موجود در تالاب ، عامل مهمي در جلوگيري از فرسايش کرانه هاي ساحلي است . سيستم هاي ريشه اي اين گياهان به حفظ خاک کمک ميکند و حرکات موئينه اي از عدم ثبات جلوگيري کرده و باعث مي شود تا لايه هاي سطحي شسته نشوند . براي آن که تالاب انزلي به عنوان يک واحد اقتصادي در راستاي توليدي خود به نحو مطلوب قرار گيرد بايد توانهاي توليدي آن و نيز روشها و تکنيک بهره برداري اصولي از آن شناخته شود . اما از آنجا که فرايند توليد اقتصادي تالاب به طور عمده توسط طبيعت صورت مي گيرد ، تنها هزينه لازم براي تداوم روند توليد ، سالم نگهداشتن آن و جلوگيري از درهم ريختن معادلات تعادل زيستي و محيطي آن است . ذيلاً مهمترين توان هاي اقتصادي تالاب انزلي را مورد بررسي قرار مي دهيم :
 
ارزش کشاورزي :
نقش تالاب انزلي در افزايش محصولات کشاورزي انکار ناپذير است . استفاده از منابع ذخيره آب شيرين تالاب انزلي در امور آبياري و زراعت و در نتيجه رشد فعاليت هاي کشاورزي و دامداري در اراضي حاشيه اي و غرقابي اهميت و ارزش تالاب را روشن مي سازد . مراتع نيمه غرقابي حاشيه داخلي تالاب انزلي در فصول بهار و تابستان که اراضي جلگه اي زير کشت برنج است مورد استفاده دامها قرار مي گيرد و حضور آشکار گاوميش ها در اين مناطق را مي توان نوعي سازگاري با اکوسيستم تالابي دانست . صد ها سال است مراتع مزبور که قرق ناميده مي شوند مورد بهره برداري روستائيان حاشيه و حتي مناطق دور دست استان قرار مي گيرند و چنين قدمتي ، دامداري منطقه را هر چند که به صورت يک فعاليت جنبي است ، رونق فراوان داده است .
محل پرورش ماهي ها :
وجود محيط آبي زنده اي مانند تالاب انزلي در کنار درياي خزر و امکان ارتباط وسيع آن با دريا عملاً ، همانگونه که در طول زمان معمول بوده ، محيط مطلوبي براي تخم ريزي انواع ماهيان فراهم مي سازد . از گذشته هاي دور تا امروز پهنه آبدار تالاب و رود هاي ورودي به آن و کانال ارتباطي با دريا همواره پذيراي ماهيان با ارزش اقتصادي- شيلاتي بوده است . اين ماهي ها با مرغوبيت غذائي ويژه ، بر تأمين عوايدي براي اهالي ، در انطبقا با ذائقه عمومياز کيفيت خوراکي برتري برخودار مي باشند . وجود 20 گونه ماهي در تالاب انزلي تأييد شده است ؛ 11 گونه از اين ماهي ها بومي ، 8 گونه مهاجر و 1 گونه نيمه مهاجر هستند . ماهيان مهاجر نظير ماهي سفيد و سوف براي تخم ريزي و زاد و ولد به تالاب آمده و پس از تخم ريزي مجدداً به دريا باز مي گردند . ماهيان بومي مانند کپور و اردک ماهي بطور دائم در تالاب زيست مي کنند . مهمترين ماهي هاي تالاب انزلي عبارتند از : ماهي سفيد ، سوف ، سيم ، اردک ماهي ( شوک ) ، کلمه ، ماش ، کپور ، سياه کولي ، لاي ماهي ( هشترخان کپور ) ، شاکولي ، اسبله و چند ماهي ديگر .
در بررسي علل روي آوردن ماهي هاي درياي خزر ، به تالاب انزلي ( غير از ماهي کفال و اکثر شک ماهيان ) به اين نتيجه مي رسيم که تغييرات درجه آب دريا و شرايط محيطي تالاب به صورتي است که اين زيستگاه را مساعد ترين محل براي تخم گذاري ماهيان و پرورش طبيعي بچه ماهي ها ساخته است زيرا آب رودخانه ها در گذر از جنگل و جلگه انواع مواد مغذي و املاح مختلف و اکسيژن را به همراه برده در تالاب جاي داده اند . از سوي ديگر تالاب انزلي با داشتن آب شيرين و انواع گياهان و حيوانات آبزي از نظر تغذيه ، زيستگاه بسيار مناسبي براي ماهي ها بشمار مي رود . بدين جهت مي توان گفت که اين تالاب بطور سنتي و طبيعي ، جولانگاه و محل تخم ريزي انواع ماهيان دريائي و رودخانه اي است . جريان ملايم آب و آرامش نسبي آن در تالاب ، امکان آميزش اسپرم ماهي نر با تخم ماهي ماده را در شرايطي مطلوب فراهم ساخته است و ريشه و ساقه گياهان آبزي ، محل چسبندگي خوبي براي لاروها بشمار مي آيند .
آب شفاف و زلال تالاب که در نتيجه ته نشين شدن رسوب هاي محلول موجود در آن حاصل مي شود با امکان استفاده از نور و تابش آفتاب و همچنين داشتن گرماي مناسب محيط اکولوژيکي مناسبي براي باز شدن و تکامل لاروها ايجاد مي کند . بدين ترتيب هر سال گله هائي از انواع ماهيان براي تخم ريزي و توليد مثل به تالاب انزلي روي مي آورند . اين ماهي ها منبع و منشأ عظيم صيدي هستند که به وسيله صيادان به انواع مختلف در تالاب انزلي صورت مي گيرد .
در سال هاي بحران بر اثر عدم توجه کافي به امر حساس تخم ريزي ماهي ها در تالاب نه تنها آمد و شد ماهي در تالاب کاهش يافته بلکه به دنبال آن امکان توليد مثل نيز به مراتب محدود و دشوار شده است . همانطور که قبلاً گفته شد عواملي از قبيل رفت و آمد قايق هاي موتوري ، آلوده شدن آب هاي مجاري ورودي ( روگا ) به روغن هاي سنگين و مواد شيميائي سمي ، صيد بي رويه در زمان تخم ريزي ، آلودگي هاي ناشي از مصرف سموم گياهي و کود شيميائي در مزارع اطراف ، به مقدار زيادي ، فعاليت هاي صيد و صيادي در تالاب را کاهش داده است . از اين رو جريان طبيعي تخم ريزي و صيد که در گذشته معمول بوده امروزه با محدوديت ها و مشکلات زيادي همراه است .
برقراري شرايط زيستي مساعد ، فراهم آوردن امکانات روي آوري ماهيان به تالاب و تنظيم تقويم صيد مناسب و کارآمد ، هر چند که نيازمند برنامه ريزي و زمان بندي اجرائي نسبتاً درازي است ليکن تنها راه تجديد حيات و احياي نقش زيستي تالاب براي تخم ريزي ماهيان به طور طبيعي است . بازسازي اکولوژيکي تالاب مي تواند نه تنها اهميت اقتصادي تخم ريزي و صيد را در تالاب تجديد حيات بخشد بلکه همزمان با آن مي توان با استفاده از روش هاي جديد ، به امر تخم ريزي مصنوعي در تالاب نيز پرداخت . اين سرمايه گذاري با اندک هزينه اي به راحتي بازگشت خواهد شد .
      
زيستگاه پرندگان مهاجر :
تالاب انزلي يکي از بهترين و مناسب ترين زيستگاه ها براي گونه هاي مختلف پرندگان آبزي مهاجر است . دهها گونه از پرندگان مهاجر در مسير مهاجرت و سفر زمستاني خود تالاب انزلي را براي زمستان گذراني انتخاب ميکنند . اصولاً حوضه درياي خزر از مهمترين مناطق زيستگاهي پرندگان آبزي مهاجر ميباشد که در مرکز توزيع جغرافيائي جمعيت غازها و اردکهاي غرب سيبري و خزر و نيل واقع شده و هر سال در اين مسير پرواز بيش از 10 تا 12 ميليون از پرندگان مهاجر نظير غاز ، قو ، اردک ، مرغابي ، چنگر ، خوتکا و ديگر پرندگان شناگر به مهاجرت ميپردازند . اراضي پست مناطق جنوبي خزر ، که تالاب انزلي مهمترين واحد آبي داراي شرايط اکولوژيک آن است ، بسياري از اين رندگان را جذب ميکند .
نقش ديگري که پرندگان آبزي مهاجر به عهده دارند کنترل امراض و آفات گياهي در آب بندها و آبگيرهاي حاشيه تالاب است . پرندگان آبزي اروپا سطح بستر کم عمق آبگيرها را ، که در فصل زراعي به شاليزار تبديل ميشوند ، در جستجوي دانه هاي گياهي و لاروها بر هم زده و نوعي مبارزه را با انواع آفتها به ويژه شايع ترين آنها ، که کرم ساقه خوار برنج است ، شروع ميکنند . فضولات صدها هزار پرنده مهاجر از يک سو موجبات صرفه جوئي در مصرف انواع کودهاي شيميائي را فراهم ميسازد و از سوي ديگر خاک را به مراتب حاصلخيز تر و بارورتر مينمايد . اگر زيانهاي بيشمار مصرف کودهاي شيميائي نظير ايجاد اختلال در ميکرو ارگانيسمهاي خاک و آلودگيهاي مختلف و ساير خسارات محيطي را در نظر بگيريم اهميت کود حيواني يعني فضولات پرندگان مهاجر و منافع سرشاري را که از اين طريق متوجه کشاورزي گيلان ميشود در مييابيم .
صرفنظر از منافعي که وجود پرندگان مهاجر يعني مهمانان زمستاني تالاب انزلي براي گيلان دارند و در سطور بالا به آنها اشاره شد از نظر شکار و فروش اين پرندگان نيز سودهاي قابل توجهي عايد صيادان و ساکنان اطراف تالاب ميشود . در گذشته ، شکارچيان با استفاده از روشهاي سنتي ، پرندگان مهاجر را شکار کرده گذشته از تأمين نيازهاي غذائي خانواده مازاد مصرف خود را به بازار عرضه ميکردند . متأسفانه صيد و شکار در تالاب انزلي از صورت صحيح و اصولي خارج شد و موجبات ضررها و زيانهاي فراواني را فراهم ساخت که در بسياري از موارد جبران ناپذير است . از نکاتي که در اين زمينه بايد مورد توجه قرار گيرد فراهم آوردن امکاناتي براي تخم گذاري اين پرندگان و محافظت آنها در فصل تخم گذاري براي تداوم بهره برداري از اين منبع عظيم غذائي است . اگر در طي دوران تخم گذاري و کوچ پرندگان از شکال آنها در تالاب و اطراف آن جداً جلوگيري نشود چرخه و جريان طبيعي توليد مثل آنان مختل شده و آمار جمعيت آنها چنان که ميبينيم هر سال کمتر از سال قبل خواهد شد .
 
محل تخم ريزي آبزيان :
آبزياني نظير خرچنگ ، قورباغه ، زالو ، کرم و امثال آنها در مرداب انزلي زيست مي کنند که ارزشهاي اقتصادي و اکولوژيکي ويژه دارند ؛ به عنوان مثال در سالهاي قبل صدور قورباغه و طي سال هاي اخير صدور خرچنگ دراز به خارج از کشور مبالغ قابل توجهي ارز وارد کشور ساخته است .
آبزيان بزرگ و کوچک که در محيط مردابي ، توليد مثل و رشد ميکنند ، حتي اگر براي انسان نيز مستقيماً مورد مصرف نداشته باشند ، در چرخه تغذيه آن دسته از حيوانات آبزي که به مصرف تغذيه انسان ميرسند نقش بسيار مؤثري ارند . انواع کرمها ، زالو ها ، حشرات و حيوانات کوچک ديگري که در تالاب وجود دارند به مصرف تغذيه بسياري از ماهيان و پرندگان ميرسند . در چرخه طبيعي اکوسيستم محيط مردابي حتي اين جانوران کوچک نقشي بس مهم دارند از اين رو حفظ تالاب از ديدگاه مزبور نيز حائز اهميت فراوان است .
حاشيه تالاب :
منبع تأمين کننده آب تالاب انزلي ، رودخانه هاي بزرگ و کوچکي هستند که به آن مي ريزند . با توجه به نظام بارندگي در ناحيه تالاب و حوزه آبخيز آن نوسان هاي سطح اب در فصول مختلف ، تغيير مي يابد . به تبعيت از حجم آب دريافتي نيز ، سطح آب ، بالا و پايين ميرد و در فصول مختلف ، پسروي و پيشروي ميکند . در نتيجه چنين روندي ، کناره هاي ساحلي تالاب بخصوص در فصل تابستان با برخورداري از قدرت رويش بسيار قابل ملاحظه خاک از گياهان مرتعي پوشيده ميشود . اين گياهان عمدتاً به مصرف تغذيه دامهاي محلي مي رسند و بدين طريق ، نگهداري دام در جوار فعاليت هاي ديگر براي خانوارهاي روستائي ساکن کناره هاي تالاب ، امکان پذير مي گردد .
هرچند امروزه استفاده از مراتع فصلي کناره هاي تالاب ، در شکلي منظم انجام نمي گيرد ليکن ميتوان با برنامه ريزي معين ، توان چراگاهي و مرتعي زمينهاي حاشيه تالاب را در سطح قابل ملاحظه اي افزايش داد . با توجه به اينکه دامهاي عمده نگهداري شده در کناره تالاب از نوع دام بزرگ (گاو و گاوميش) است ، مي توان به اهميت بازدهي اقتصادي تالاب ، از نظر تأمين غذاي دام و از اين طريق غذاي انسان به عنوان يک توان اقتصادي پي برد .
 
منابع گياهي :
از ديرباز مسکن بسياري از مردمان اين ديار متکي بر مصالح بدست آمده از تالاب انزلي بوده است . وجود انواع گياهان آبزي نظير ني که در اصطلاح محلي لوله نام دارد براي پوشش زير سقف بام هاي خانه هاي شهري و روستائي استفاده هاي متعددي را عرضه مي نمايد و نيز حصاربندي هاي پيرامون خانه هاي روستائي و باغ ها با استفاده از انواع ني انجام مي گيرد . همچنين گياهاني که در کناره هاي تالاب مي رويند به طور سنتي مورد استفاده زيادي در صنايع دستي محلي دارند . ني و گياهان ساقه بلند علاوه بر کاربردي که در کار هاي ساختماني دارند در توليد انواع صنايع دستي نيز مورد استفاده قرار مي گيرند .
نگاهي به گذشته و قابليت هاي کارآيي محصولات توليدي بخوبي نشان مي دهد که قبل از عموميت يافتن محصولاتي نظير موکت ، فرش ماشيني و ... بافت و مصرف حصير به عنوان يک مفپوش متناسب با شرايط زيستي و آب و هوائي از اقبال زيادي برخوردار بوده است .
انواع گياهان موجود کاربرد هاي متفاوتي براي توليد محصولات مختلف دارند . منابع گياهي هر يک براي ساختن محصول معيني به کار مي روند . توليد کالاهائي نظير حصير ، جارو ، زنبيل ، سبد ، سفره و ... از دير باز در نواحي اطراف تالاب ، معمول بوده است . صنايع دستي به عنوان يکي از اشتغالات فرعي خانوار هاي روستائي و حتي شهري در کنار مشاغل اصلي از منابع درآمد قابل توجه آنان به شمار مي آيد . هرچند که امروزه با عموميت يافتن مصرف کالا هاي پلاستيکي ، صنايع دستي به رکود گرائيده ، ليکن توجه روزافزون به توليدات دستي مخصوصاً در ميان گروه هاي جوان مي تواند بازار وسيع مصرف آن در گذشته را احيا کند . براي اين منظور لازم است کمک هاي فني و الگوئي و متناسب با فرهنگ مصرفي کشور در اختيار توليد کنندگان قرار گيرد .
نبايد فراموش کرد که شيوه توليد کالا هاي حصيري و تکنيک هاي به کار برده شده در توليد آن نسبت به گذشته تغيير چنداني نيافته است ، از اين رو لازم است پا به پاي تجديد توليد اين محصولات ، نوعي کنترل کيفي و بهسازي مواد اوليه آن نيز صورت گيرد . تقويت و تشويق صنايع دستي متکي بر گياهان مردابي مي تواند به عنوان يکي از منابع درآمد مهم خانوار هاي روستائي ، به ويژه براي زنان و دختران در سنين فعال ، باشد . بديهي است که سازمان يابي توزيع آن از طريق شرکت هاي تعاوني و برآوردن خدمات مورد نياز متقابل از نکات برجسته توجه به اين امر به شمار ميرود . با حمايت از سنايع دستي حصيري که سنت ديرينه اي در کناره هاي تالاب انزلي دارد نه تنها يک صنعت محلي و ملي احيا مي شود بلکه فرهنگ مصرفي مردم ، از کالا هاي وارداتي مشابه به کالاهاي محلي و کارآمد سوق داده شده ، بدين ترتيب اقتصاد ناحيه اي بيش از پيش تقويت مي گردد.
      
حمل و نقل در تالاب :
قبل از آن که حمل و نقل زميني و استفاده از وسائط نقليه موتوري عموميت يابد حمل و نقل آبي در تالاب انزلي نه تنها اهميت محلي داشت بلکه داراي ارزش برون مرزي نيز بود .
کشتيهاي حامل کالا از بندرهاي روسيه براي تخليه بار و بارگيري کالاهاي خود از طريق روگاه هاي موجود وارد تالاب شده خود را به پيربازار ( پيش بندر شهر رشت ) مي رساندند و پس از تخليه بارگيري مجدداً از همان راه به دريا باز مي گشتند . با اتمام ساختمان اسکله و لنگرگاه انزلي و احداث موج شکن آن بتدريج رفت و آمد کشتي ها به داخل تالاب متوقف شد . در مقابل آمد و شد قايق ها براي حمل و نقل داخلي بويژه بعد از موتوريزه شدن قايق ها تشديد يافت . اهميت ارتباطي تالاب ضمن دارا بودن ارزش اقتصادي به دليل موتوريزه شدن آن صدمات و ضايعات زيست محيطي فراواني به بار آورده است . رفت و آمد قايق هاي موتوري از يک طرف براي نقل و انتقال کالا ، ضرورتي اجتناب ناپذير است . از طرف ديگر بسياري از قايق ها براي گشت و گذار در تالاب در حرکتند که توجه به آنها نيز به جاي خود حايز اهميت است . هرچند که هر دو مورد ، ارزش اقتصادي خود را دارد ، ليکن توجه به ايمني و رعايت ضوابط زيست محيطي به ويژه از نظر ايجاد سر و صدا و يا آلودگي آب به روغن هاي سينگين و سبک نفتي از جمله مسائلي هستند که در بهره گيري از توان اقتصادي حمل و نقل تالاب بايد مورد توجه قرار گيرند .
براي جلوگيري از آسيب هاي احتمالي ناشي از سر و صدا و آلودگي شيميايي حاصل از رفت و آمد قايق ها همچنين براي اينکه گردش امر ارتباطات آبي معمول بر روي تالاب در شکل خود دچار اختلال نگردد ، مي توان مسير هاي حمل و نقل و رفت و آمد قايق ها را با تهيه نقشه هاي مربوط بدان مشخص ساخت و هريک از مسير ها را به مقاصد و هدف هاي معين اختصاص داد .
 
ارزش فراغتي و جهانگردي :
تالاب انزلي با جزاير متعدد خويش داراي چشم انداز بسيار زيبائي است که مشتاقان طبيعت را به خود جلب مي کند . وجود جاذبه هاي طبيعي در تالاب از يک سو و نياز فزاينده شهر نشينان به استفاده از طبيعت از سوي ديگر کشش عظيميميان عرضه و تقاضاي فراغتي در تالاب بوجود آورده است .
به راه انداختن برخي امکانات و تأسيسات مربوط به فعاليت هاي فراغتي در تالاب مي تواند زمينه اشتغال فراواني براي ساکنان کناره هاي تالاب فراهم سازد . توان جهانگردي و فراغتي موجود در تالاب را مي توان با تقاضاي عظيم آن در شهر هاي ساحلي گيلان و مازندران ارتباط داد و از آن براي بهبود شرايط زندگي و فعال تر کردن محيط اقتصادي تالاب استفاده کرد . حضور انبوه جمعيت مسافر و افراد غير بوميمي تواند در به جريان انداختن چرخ هاي اقتصادي فعاليت در زمينه هاي حمل و نقل ، اقامت ، مصرف کالا هاي توليد و صنايع دستي و ديگر موارد ، بطور جدي مؤثر باشد .
سازماندهي سفر ها و گشت و گذار ها ، در صورت برخورداري از يک نظم سيستماتيک و برنامه ريزي اصولي مي تواند انبوهي از فعل و انفعالات اقتصادي را به حرکت در آورد و در زنجيره اي از مناسبات اقتصادي با يکديگر قرار دهد .
لازمه تبديل اين توان بالقوه به توان بالفعل ، داشتن يک آگاهي درست از کم و کيف جريان هاي فراغتي و مستلزم ايجاد تأسيسات ساده اي در زمينه هاي خدماتي اقامتي و پذيرائي ميباشد . بديهي است با سرمايه گذاري اندک در زمينه هاي فوق و تشويق سرمايه هاي کوچک محلي و جلوگيري از انحصارات و اعمال نفوذ سرمايه هاي کلان براي سودبري فراوانمي توان اقتصاد ناحيه تالاب را از بعدي ديگر مورد استفاده قرار داد .
نظارت بر توزيع عادلانه امکانات و پراکندگي متناسب خدمات عرضه شده در زمينه هاي فراغتي و کنترل و هدايت درست ولي غير مستقيم آن توسط مديران ورزيده و کارآمد در سازمان مراکز ايرانگردي و جهانگردي از حساسيت ويژه اي برخوردار است . اين بخش از فعاليت اقتصادي تالاب ، زمينه پايان ناپذيري از توان اقتصادي محيط است که با گذر زمان ، بازدهي و حجم آن بيش از پيش تنوع و افزايش مي يابد . بديهي است که سهم اشتغالات و حجم مبادله کالائي و خدمات را از طريق اين بخش نبايد ناديده گرفت . تقويت نقش فراغتي و جهانگردي تالاب از جمله سازنده ترين و کارآمد ترين بخش هاي اقتصادي آن به شمار مي رود .
از آنچه که گفته شد مي توان نتيجه گرفت که حفظ و نگهداري تالاب انزلي به عنوان يک سرمايه ملي و محلي نه يک وظيفه که يک رسالت تاريخي براي تمام کساني است که خود را در قبال جامعه مسئول ميدانند . زمينه هاي اشاره شده در اين بخش ، فقط شاخص هاي عمده اي از توان هاي فراوان اقتصادي تالاب هستند . هرچه اين زمينه ها بازتر شوند و حيات و فعاليت در آن گسترش يابد مسلماً زمينه هاي بهره برداري جديدتري نيز به وجود خواهند آمد . تنها از طريق يک چنين شناختي است که مي توان محيط اقتصادي تالاب را به يک محيط فعال تبديل کرد و با بهره گيري از امکانات آن ، تالاب را به دليل نياز وسيع بدان ، از آسيب و خطراتي که متوجه آن است حفظ کرد .
رها کردن تالاب به حال خود يعني پوشيده ماندن توان ها و ارزش هاي بالقوه موجود در آن و عدم استفاده از اين توانها يعني نشان دادن ضعف و انفعال فرهنگي و عجز در مقابل طبيعت و سرانجام کمک به مرگ تدريجي تالاب .
حرکت در باز زنده سازي تالاب انزلي و جلوگيري از به هدر رفتن توان هاي اقتصادي عظيم آن پويشي است که نشان دهنده قدرت خلاقيت و ابتکار انسان است . با بهره گيري از امکانات فني وسيعي که در اختيار داريم ، جاي دارد با استفاده درست و اصولي از تالاب انزلي حيات آن را نيز در گردش طبيعي و دور از آلودگيهاي ناشي از روند صنعتي شدن ، تداوم بخشيد . رسيدن به چنين هدفي نه تنها به نيت خوب و حسن نظر زياد ، بلکه به حوصله و مديريت بنيادي و واقع گرايانه نياز دارد.