گل سوسن چلچراغ

گل سوسن چلچراغ نخستين گياهي است که به عنوان ميراث ملي در ايران به ثبت رسيده است .
 
ويژگي هاي گياه شناسي
نام بومي و ملي و چرايي نام گزاري : سوسن چلچراغ است . از آنجا که شکوفه ‌هاي اين گل با رنگ سفيد به صورت واژگون باز مي ‌شوند نام سوسن چلچراغي به خود گرفته است . انتهاي گلبرگ هاي آن پوشيده از دانه ‌هاي برجسته و پرچم هاي بسيار بلند است .
تيره: لي ليوم Lilium  است و نام علمي : Lilium ledebourii  است . و گل دهي آن : ماه‌ هاي خرداد و اوايل تير است .
 
رويشگاه بومي
اين گياه به طور خودرو در دو نقطه از جهان مي رويد که هر دو آن ها در رشته کوه البرز از فلات ايران جاي گرفته اند : لنکران - تالش - جمهوري آذربايجان است و داماش - بخش عمارلو - استان گيلان – در ايران است .
 
شناسايي علمي
در سال ???? گياه ‌شناسي به نام لدربوري در بخش عمارلو ( گيلان ) روستاي داماش موفق به شناسايي اين گونه نادر شد و پس از آن سوسن چلچراغ کانون توجهات داخلي گرديد .
 
اقدام ملي
پس از معرفي اين گل به دولت ايران در همان زمان از سوي شوراي عالي محيط زيست در زمره آثار زيست محيطي ملي کشور به ثبت رسيد و طي اين سال ها رويشگاه سوسن چلچراغ در روستاي داماش به مساحت ? هکتار تحت حفاظت قرار گرفته است .
 
سوسن چلچراغ به دليل اين همه زيبايي و ارزش ، از سال ???? رسماً توسط سازمان حفاظت محيط زيست مورد حفاظت قرار گرفت و در فهرست آثار ملي طبيعي کشور ثبت شده است  . سوسن چلچراغ هنوز هم به طور کامل توسط سازمان حفاظت محيط زيست گيلان نگهداري مي ‌شود و با توجه به نادر بودن اين گل ملي و ثبت شده در فهرست ميراث طبيعي ، سازمان محيط زيست اطراف اين زمين را حصار کشي کرده و از آنجا که اين منطقه جزء مناطق چهارگانه سازمان حفاظت محيط زيست کشور است هر گونه بهره برداري از آن تنها با مجوز رسمي از دفتر وزارت و بازرسي سازمان محيط زيست کشور ممکن خواهد بود .
طي اين سالها رويشگاه سوسن چلچراغ در روستاي داماش به مساحت 4 هکتار تحت حفاظت قرار گرفته است .
قامت اين گل حدود يک متر است .
 
همين‌طور سوسن‌ها از نظر باغباني هم بسيار مهم هستند و ويژگي‌ هاي مهمي از قبيل معطر بودن ، دامنه رنگ‌ هاي زيبا و مقاومت و سازگاري به شرايط محيطي دارند و معمولاً به صورت تجاري و به شکل گل‌ هاي بريده يا گلداني در تجارت گل و گياه ارزش دارند . در کاربرد ‌هاي باغباني از 100 گونه سوسن نام برده شده است . سال 1992 تعداد سوسن ‌ها ، 90 گونه اعلام شد . در چين ، 36 گونه و در کشور کره ، 11 گونه سوسن بومي گزارش شده است . در قسمت‌ هاي شرقي اروپا و غربي‌ ترين قسمت ‌هاي روسيه ، اوکراين ، بلاروس و کشور هاي بالتيک هم سوسن ‌هاي زيادي ديده شده است .
 
در ايران در منطقه داماش و کلچوله درفک شهرستان رودبار و کلاردشت وجود دارد و همچنين طي تحقيقي که ما در ايستگاه تحقيقات گل و گياه لاهيجان انجام داديم ، موفق شديم منطقه جديدي را از انتهاي حوزه گيلان و ابتداي حوزه اردبيل که آب و هوا و پوشش گياهي شبيه به داماش و کلاردشت دارد ، در خانقاه اردبيل گزارش کنيم ؛ البته در ناحيه قفقاز در لنکران جمهوري آذربايجان نيز اين گل ديده شده است .
 
اين گياه را مي‌ توان از طريق بذر ، فلس ‌برداري ، قلمه برگ ، سوخک‌ ها يا غده ‌هاي هوايي و کشت بافت تکثير کرد .
 
پياز هاي اين مناطق در ايستگاه تحقيقات گل و گياهان زينتي لاهيجان وابسته به مرکز تحقيقات کشاورزي و منابع طبيعي استان گيلان نگهداري مي‌شود و طي تحقيقات انجام‌شده ، پياز هاي نواحي داماش و اردبيل تکثير شده و پس از چند سال در لاهيجان شروع به گلدهي کرده و به اين شکل به شرايط لاهيجان خو گرفته و اهلي شده است .
اين گياه در لاهيجان از اواخر اسفند و عموماً اوايل فروردين شروع به سبز شدن مي‌ کند و از اواسط ارديبهشت گل‌ ها شکوفا مي ‌شوند ؛ بنابراين در لاهيجان حدود يک ماه زودتر از زيستگاه طبيعي ، يعني داماش گل‌ ها باز مي ‌شوند . در نواحي درفک ، کلاردشت و اردبيل گل ‌ها حتي ديرتر از داماش باز مي ‌شوند که به ‌نظر مي ‌رسد عامل اصلي ، هواي خنک ‌تر حاکم در اين مناطق باشد .
 
وقتي به شرايط زيستگاهي طبيعي اين گياه دقت مي‌ کنيم ، مي ‌بينيم که در منطقه ‌اي سبز مي ‌شود که از نظر آب و هوايي زمستان ‌هاي سردي دارد . اتفاقاً همين سرماست که نياز اين گياه را برآورده مي‌ کند . در مورد بسياري از گياهان هم سرماي زمستان ، لازمه گلدهي در بهار است ؛ يعني اگر اين گياهان ، سرماي زمستانه را تحمل نکنند ، هرگز به گل نمي ‌روند .
 
يکي از مشکلات موجود در عرصه طبيعي ، وجود حشره‌اي ( سوسک ) آجري رنگ به نامLilioceris Faldermni  است که مطالعه ‌زيست ‌شناسي اين آفت در ايستگاه تحقيقات لاهيجان در حال انجام است . البته فقط به اين دليل نيست که سوسن چلچراغ در خطر انقراض قرار دارد ، بلکه بايد گفت چون اين گل ، رويشگاه محدودي دارد ، اگر بر اثر عوامل غير طبيعي مثلاً چراي بيش از حد دام در منطقه يا بي ‌توجهي به حفاظت آن ، اين رويشگاه‌ ها تخريب شود ، اين مشکل بروز خواهد کرد .
به سازمان حفاظت محيط زيست توصيه شده است که اکنون بهترين راه مبارزه با آفات ، جمع ‌آوري حشرات باغ است . اين کار از نظر حفظ شرايط طبيعي محيطي اين گل بسيار مؤثر است .
همچنان که مي ‌دانيد ، استفاده از سموم نه‌ تنها در بيشتر موارد کارساز نيست و نمي‌ توان به عنوان يک راه ‌حل قطعي به آن نگاه کرد ، بلکه ممکن است تا حدودي ترکيبات خود اين سموم بر حيات اين گل تأثير گذار باشد .