دژ برازجان واقع در شهر برازجان از توابع بخش مرکزي شهرستان دشتستان يکي از آثار هاي تاريخي و از نقاط ديدني استان بوشهر در جنوب ايران است .
« دژ برازجان دشتستان » در مرکز شهر برازجان قراردارد . اين دژ تا مدت‌ هاي مديدي به عنوان زندان مورد استفاده قرار مي ‌گرفته ‌است . اين دژ در اصل کاروانسرايي از دوره قاجاريه است . اين کاروانسرا ويژگي منحصر به فردي دارد و به همين جهت به عنوان يک اثر ملي به ثبت رسيده ‌است . اين دژ داراي سنگر هاي ديدباني مي ‌باشد که در مرکز شهر و براي مقابله دشمنان به شهر ساخته شده بود .
 
 
اما سابقه اين بنا به سال 1250 بر مي گردد  . زماني که برازجان استراحت گاهي براي مسافران و تجاري بود که از شيراز به بوشهر مي رفتند  . سفارش دهنده اين بنا حاج ميرزا ابو الحسن خان مشير الملک مي باشد  . و حاج محمد رحيم شيرازي معمار آثار ديگري چون پل مشير و کاروانسراي دالکي آن را با صرف هزينه اي بالغ بر چهل هزار تومان موفق به ساخت آن شد  . در جنگ جهاني اول و پس از سقوط برازجان به دست قواي هندي - انگليسي کاروانسراي برازجان به محل استقرار نظاميان انگليسي تبديل گشت  . پس از پايان جنگ و گسترش شهر و آغاز حکومت رضا شاه اين بنا محل استقرار ادارات دولتي چون دخانيات جنوب شهرباني و ماليه شد  . اما اين بنا شهرت خود را مديون سال هاي پاياني حکومت خاندان پهلوي است  . زماني که به علت بد آب هوا بودن منطقه ، بسياري از آن ها که بعدها پايه گذار حکومت بعدي گشتند در دژ برازجان دوران تبعيد خود را سپري مي کردند  . زندان بودن کاروانسرا در رژيم بعدي هم ادامه پيدا کرد  . اما پس از تعطيلي زندان امنيتي سپاه ( در جاده بوشهر - برازجان ) و مکان يابي براي زندان جديد ( در جاده برازجان شاهزاده ابراهيم ) در سال 1377 زندان از برازجان به شاهزاده ابراهيم منتقل شد تا کاروانسراي مشير به عنوان اثري تاريخي دوران تعمير خود را سپري کند  . و کمي از مشخصات اين بنا که در سال 1362 در فهرست آثار ملي به شماره 1638 جاي گرفته :
معماري اين بنا معماري زندي است ( همان چيزي که در ارگ کريم خان در شيراز مشاهده مي کنيم ) . عمده مصالح تشکيل دهنده آن سنگ، گچ و ساروج ميباشد و در کف آن در آغاز از تخته‌سنگ‌هاي بزرگ و کوچک تراشيده استفاده گرديده، بام کاروانسرا با سنگ پهن تراشيده شده مفروش شده بود . به هنگام بارندگي آب باران به‌وسيله ناودانهاي سنگي که به طرز جالبي تعبيه شده بودند، به بيرون از کاروانسرا هدايت مي شده . در همين ضلع طبقه دوم کاروانسرا وجود دارد که به شاه‌ نشين معروف مي باشد . در جلوي همين شاه نشين يک تراس نسبتا وسيع رو به خارج ديده مي شود . در دو طرف اين شاه نشين راه پله‌ هايي وجود دارد که پشت بام کاروانسرا را به محوطه ديگري که به نظر مي رسد اندرون کاروانسرا مخصوص زنان و کودکان بوده است وصل مي کند . بسياري از جغرافي نويسان و مورخان از جمله ميرزا حسن حسيني فسايي در کتاب فارسنامه ناصري و همنين مرحوم فرصت ‌الدوله شيرازي و حاج سياح از شکوه و عظمت اين بنا سخن به ميان آورده‌ اند . اين اثر مثل ساير کاروانسرا هاي ديگر چهار برج مرتفع مي باشد که ارتفاع هر کدام در حدود ‌‌12/70 متر مي رسد . مساحت کل بنا ‌‌700 متر و ضلع‌ هاي شمالي - جنوبي آن به عرض ‌‌70 متر مي باشد . اين کاروانسرا مجموعا داراي ‌‌68 باب اتاق و حجره بوده که به دليل تغيير کاربري آن در دوره‌ هاي بعدي تعداد اطاق‌ ها کم يا زياد شده ‌اند . از اين ساختمان با شکوه تا سال ‌‌1300 هجري شمسي به عنوان کاروانسرا استفاده مي شود که به دليل واقع شدن شهر برازجان بر سر راه تجارتي شيراز به بوشهر مکاني مناسب جهت استراحت کاروانيان بوده است .