سيراف به فاصله 250 کيلومتر در جنوب شرقي شهر بوشهر قرار گرفته است . اطلاعات بدست آمده در مورد تاريخ سيراف بر مي گردد به نوشته هاي مورخيني مانند : سليمان سيرافي مسعودي استخري ابن بلخي مقدسي و غيره .
 
سيراف (صورت قديمي تر : سيراب ) در بعضي نوشته‌ ها صيراف نيز نوشته شده ‌است . شهري باستاني واقع در بخش مرکزي شهرستان کنگان در استان بوشهر يکي از آثار هاي تاريخي و از نقاط ديدني استان بوشهر در جنوب ايران است . سيراف يکي از قديمي ترين بنادر ايران است که زماني داراي رونق فراواني بوده ‌است . شهر باستاني « سيراف » داراي معماري خاصي مي‌ باشد که بسيار شبيه به روستاي ماسوله در شمال کشور مي ‌باشد .
 
بازمانده ‌هاي سيراف تاريخي
بازمانده‌ هاي اين شهر باستاني در نزديکي بندر طاهري فعلي ديده مي ‌شود . سيراف زماني از بندر هاي اصلي ايران و خاورميانه و محل پهلوگيري کشتي ‌هاي بزرگ بود . بازرگانان سيرافي به دوردست‌ هاي آسيا و آفريقا سفر دريايي مي ‌کردند . آنچه از سيراف بازمانده ، حفره ‌هاي سنگي کنده شده بر شيب تبه‌ هاي سنگي است که گويا بعد از اسلام به‌ عنوان قبر نيز استفاده شده ‌اند . همين طور سنگچين ‌ها ، چاه‌ ها ، سنگ ‌فرش‌ ها و غار هايي شبيه آتشگاه در دل کوه ‌ها بجا مانده ‌است .
 
حوضچه‌ هاي آب باران
آنچه که امروزه در ارتفاعات مشرف بر دامنه کوه هاي شمالي سيراف مي‌ بينيم ، و انديشمندان و محققان از آن به عنوان قبور سنگي ياد مي‌ کنند ، در ابتدا به منظور ايجاد قبر و مدفن مردگان خلق نشده‌ اند بلکه حوضچه ‌هاي استحصال آب باران بوده ‌اند که بر روي کوه هاي مشرف به دري و شهر براي استفاده از آب باران و نيز تزريق به درون زمين و پيوستن به سطح سفره ‌هاي آب زيرزميني جهت تقويت آبخوان هاي آن منطقه و به منظور برداشت در پائين دست از طريق چاه هاي حفره شده در طبقات سنگي بوده ‌اند .
به منظور تأمين آب شرب از طريق باران ، که تنها ترين ، مهم ‌ترين و مؤثر ترين روش در استحصال آب باران به شمار مي‌ آيد جمع آوري مستقيم آب بر روي سطوح نازله مي ‌باشد . به منظور بهره وري از آب هاي نازله و جلوگيري از هدر رفتن آنها و نيز تغذيه سفره ‌هاي آب زيرزميني چاه هاي مذکور پيشينيان سيراف به اين نتيجه مي‌ رسند که هر آنچه آب نازله را بر سطح کوه مذکور در بالا دست چاه هاي حفر شده ، استحصال و ذخيره نمايند و بدين طريق به آب هاي جمع آوري شده فرصت بيشتري جهت نفوذ به درون زمين دهند . در حال حاضر از نواحي نزديک به خط الرأس کوه با ايجاد مخازن با مقطع چهار گوش به ابعاد متفاوت حوضچه ‌هايي را در سر تا سر يال جنوبي کوه تعبيه نموده‌ اند که قادر به جمع آوري مجموعه آب هاي نازله بر سطح اراضي مذکور باشد . چاه هاي حفر شده درون طبقات سنگي نيز درست در پائين دست هر مجموعه مخازن ذخيره آب تعبيه شده به طوري که با نفوذ آب و رسيدن به سطح ايستابي منطقه بلافاصله سطح آب چاه هاي مذکور را مورد تأثير قرار مي‌ دهد .
ابعاد حوضچه ‌ها عموماً به صورت مقطع مستطيلي ( چهار گوش ) بوده و طول اين مخازن در جهت شيب واقع است . برخي از اين حوضچه ‌ها داراي سرريز بوده بطوري که پس از پرشدن آن ،آب مستقيما درون حوضچه پائين دست هدايت مي ‌شده ‌است . همچنين در بخش انتهائي برخي از اين مجموعه حوضچه ‌هاي دامنه اي ، سرريز آخرين حوضچه به يک کانال دست ساز ( که مي‌ توانسته مسير طبيعي جريان آب باشد ) ختم مي ‌شود که احتمالاً از اين کانال آب به عنوان سرريز نهائي يا حقابه پائين دست و يا شايد آبياري مزارع به مکان هاي مورد نظر هدايت مي‌ شده ‌است . لزوم استفاده بهينه از آب هاي نازله جهت تقويت سفره‌ هاي آب زيرزميني به حدي بوده‌ است که حتي در دامنه پائين کوه نيز امکان حفر گودال وجود داشته و شاهد حضور حوضچه‌ هايي با جهت عمود يا مايل نسبت به ديگر حوضچه ‌ها هستيم . کوچکي ابعاد اين گودال ها به حدي است که به تنها چيزي که نمي ‌توان آنان را نسبت داد ، قبر مي‌ باشد .
 
دخمه ‌ها و قبره
به احتمال زياد مي ‌توان گفت که گودال هاي حفر شده بر پهنه کوهستان سيراف در ابتدا به منظور جمع آوري و استحصال آب ايجاد شده‌ اند و آنچه که بعد ها توسط افرادي ( احتمالاً متنفذ و متمول و نيز شايد توسط عموم و بدليل رخداد حوادث غير مترقبه همچون زلزله و يا بيماري طاعون و نياز به دفن سريع مردگان ) مورد استفاده به عنوان گور هاي فردي يا خانوادگي شده در روزگاراني زياد پس از احداث اوليه اينان صورت گرفته ‌است . پيدا شدن استخوان و آثار مردگان درون برخي از اين حوضچه‌ ها نه تنها منکر سيستم استحصال و ذخيره آب نمي‌ باشد بلکه با دقت بر گور هاي يافته شده و وجود لايه ‌اي از قشر نفوذ ناپذير ساروج درون حوضچه ‌هاي استفاده شده به عنوان قبر  ،به نکاتي مويد روش تأمين آب در شهر باستاني سيراف پي برده مي ‌شود .
بندر سيراف كه از جمله بنادر مهم تاريخي كشور محسوب مي ‌شود ، طي چند سال گذشته مورد هجوم ساخت و ساز ها قرار گرفته و در حالي كه رئيس ميراث فرهنگي بوشهر از توقف ساخت و ساز ها خبر مي‌ دهد ، همچنان شنيده مي‌ شود كه اين روند ادامه دارد و وضعيت ادامه پژوهش‌ هاي باستان‌ شناسي نيز بلا تكليف مانده است .
احمد دشتي ، رئيس سازمان ميراث فرهنگي ، صنايع دستي و گردشگري بوشهر در اين‌ باره به ميراث خبر گفت : « تمامي ساخت و ساز هاي محدوده بندر تاريخي سيراف تحت نظارت و كنترل سازمان ميراث فرهنگي ، صنايع‌ دستي و گردشگري قرار گرفته و اكنون فعاليت ‌هاي عمراني در اين بندر تاريخي متوقف است . »
 
اين در حالي است كه به گفته كارشناسان ميراث فرهنگي و انجمن ‌هاي دوستدار ميراث فرهنگي ، ساخت و ساز ها در بندر سيراف ادامه دارد و بسياري از ساختمان‌ هاي نيم ساخته نيز ساخته شده‌ اند .
 
از طرفي طي چند سال گذشته تشكيلاتي چون پترو شيمي و عسلويه بخش‌ هايي از زمين ‌هاي اطراف بندر سيراف را خريده ‌اند و احتمال از سرگيري ساخت و ساز ها در اين بندر تاريخي وجود دارد .
 .
 
منطقه سيراف كه به دليل تنوع آثار باستاني و تاريخي موجود از ادوار مختلف مورد توجه باستان ‌شناسان ايراني و خارجي بوده است طي چند سال گذشته از سوي كشاورزان و مردم محلي و نيز برخي دستگاه ‌هاي اجرايي مورد تهديد قرار گرفته است .
بندر سيراف از جمله بنادر باستاني مهم در ايران و جهان است كه هم اكنون در بندر طاهري واقع در استان بوشهر قرار دارد .
اين منطقه بويژه در قرون اوليه اسلامي از رونق اقتصادي و تجاري بسيار برخوردار بوده و همين رشد اقتصادي جمعيت كثيري را براي كار تجارت و امرار معاش در اين بندر جذب و جلب كرده بود و تمام گروه‌ هاي نژادي قومي و مذهبي در كنار يكديگر زندگي آرام و صلح جويانه ‌اي داشتند .
 
راه‌اندازي مرکز مطالعات باستان ‌شناسي زير آب مي‌ تواند بخشي از تاريخ سيادت تاريخي ايرانيان بر خليج‌ فارس را آشکار کند .
بندر سيراف که به شماره 1348 در فهرست آثار ملي ايران ثبت شده ، يکي از مناطق با ارزش و زيباي باستاني استان بوشهر است که به دليل ساخت و ساز هاي بي ‌رويه ، زيبايي و طراوت خويش را از دست مي‌ دهد . اين بندر که در شهرستان‌ هاي کنگان از توابع استان بوشهر در باريکه ‌اي ميان کوه و دريا واقع شده ، در زمان شکوه و عظمت خود زيبا ترين منظره طبيعي را در خليج ‌فارس دارا بود .
مورخان نوشته‌اند : در فاصله قرن دوم تا پنجم هجري ، سيراف مرکز تجارت خليج‌فارس بود و با کشور هاي آفريقايي و همچنين کشور هاي هند و چين ارتباط مستقيم و مستمر داشته است .
صيادي در سيراف رونق فراوان داشته و آوازه‌ ي صيد مرواريد در اين بندر به اکثر نقاط دنيا رسيده بود و مرواريد هاي معروف سيرافي در جهان مشتريان فراواني داشتند .
کالا هايي مانند عنبر ، نارگيل ، نيشکر ، موز ، عود ، صندل ، عاج ، کاغذ ، طلا ، نقره ، عطر ، ادويه و ظرف از چين ، هند و آفريقا به سيراف وارد مي‌ شده و از سيراف به شهر ‌هاي پر رونق زمان خود منتقل مي‌ شدند . صادرات بندر سيراف را پارچه‌ هاي با ارزش کتاني ، سفره ، مرواريد و انواع صنايع دستي شامل مي ‌شد .
انواع عرقيات و دارو هاي گياهي فارس نيز از طريق سيراف به نقاط مختلف جهان مي‌ رفت .
مورخان نوشته‌ اند : در بندر بزرگ کانون « خانقوا » چين در آن زمان انبار هاي بزرگي مخصوص کالا هاي سيراف وجود داشته و در آن زمان روزانه بيش از پنجاه هزار دينار درآمد گمرکي کالاي سيرافي براي بندر کانتون بود .
بندر تاريخي سيراف سر آغاز راه دريايي ابريشم بوده که اين خود بيانگر تاريخ و تمدن کهن اين شهر است .
سيراف در قرن سيزدهم ميلادي به عنوان شهر تعامل انديشه‌ ها و فرهنگ‌ به شمار مي ‌رفته ، به طوري که متفکران سيرافي دانشمندان خارجي زيادي را به اين شهر دعوت مي ‌کردند .سيرافي ‌ها براي نخستين بار مطالعه تطبيقي تمدن و اديان را در اسلام و ايران پايه‌ گذاري کرده و نخستين سفرنامه نويسان در ميان کشور هاي اسلامي بوده‌ اند . شهر سيراف نخستين شهر ساساني اسلامي در ايران بوده که همزيستي مسالمت‌ آميز اقوام و ملل مختلف در آن نهادينه شده بود . مردم سيراف به آيين ‌هاي زرتشتي ، مسيحي و اسلام گرايش داشتند اما در اواخر قرن دوم هجري ( هشتم ميلادي ) مسلمانان جمعيت غالب اين شهر را تشکيل مي‌ دادند .
بندر سيراف داراي نا خدايان خبره ، عالمان فقيه و دانشمندان زيادي در زمان خود بود که تأليفات مختلفي در علم ، طب ، نجوم ، ادب و تاريخ داشته‌اند . سلمان ، تاجر و نويسنده و ابوزيد حسين از دانشمندان نامي سيرافي در قرن سوم و چهارم هجري بود‌ه ‌اند .
براساس اسناد تاريخي موجود 10 قرن پيش در سيراف بندر باستاني استان بوشهر ، بيمارستاني وجود داشته که شاگردان ابن‌ سينا دوره‌ هاي جراحي را در اين بيمارستان آموزش مي‌ ديدند .گفته مي ‌شود مليت‌ هاي مختلفي از جمله اعراب مصر ، عمان ، مسقط و جمعيتي از چين ، آفريقا و هند در سيراف سکونت يا اقامت داشتند . سيرافي‌ ها نيز در هند و چين ، سريلانکا و زنگبار محله‌ هاي خاص سکونت خود را داشته‌ اند . گروه‌ هاي مختلف کاوشگر خارجي و داخلي تاکنون آثار و بقاياي متعددي از مساجد ، کليسا ، بازار هاي بزرگ ، کارخانه کشتي و روغن ‌سازي و زرادخانه از شهر تاريخي سيراف کشف کرده ‌اند و اين تنها بخش اندکي از تاريخ و تمدن مدفون شده ‌ي اين شهر بزرگ تاريخي است .
بندر باستاني سيراف از دوره‌ ساساني تا اواخر دوره سلجوقي مهم ‌ترين بندر ايران در آب‌ هاي جنوبي کشور محسوب مي ‌شده است اما زلزله ‌ي مرگ ‌باري در نيمه ‌ي دوم قرن چهارم هجري به زندگي اين بندر باستاني پايان داد و بعد ها کيش جايگزين بندر سيراف شد . اما از آن زمان تا کنون گذر تاريخ هرگز اين شهر را به فراموشي نسپرده و همچنان باستان ‌شناسان و گروه‌ هاي کاوشگر در تلاش براي کشف بقاياي بيشتر از آثار گذشته ‌ي اين شهر بود‌ه ‌اند و چندين کتاب نيز در وصف شکوه و عظمت آن زمان سيراف به رشته تحرير در آورده‌ اند . مرحله اول کاوش‌ هاي باستان شناسي در بندر سيراف پيش از انقلاب انجام شد و باستان شناسان خارجي روي آن کار کردند و مسجد و خانه‌‌ هاي تاريخي اين بندر را بيرون آوردند . اکنون سيراف براي سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري کشور بسيار مهم شده و در دستور کار اين سازمان و جزو اولويت ‌هاي نخست ساماندهي و حفاظتي قرار گرفته است .
در فاصله قرن دوم تا پنجم هجري ، سيراف مرکز تجارت خليج‌ فارس بود و با کشور هاي هند ، آفريقا و چين ارتباط مستقيم و مستمر داشته است . ميراث فرهنگي کشور نيز قرارداد هاي مختلفي با شرکت‌ هاي داخلي و خارجي براي کاوش بيشتر در بخش خشکي و درياي اين شهر امضا کرده است . هم اکنون نخستين مرکز مطالعات باستان‌ شناسي زير آب خليج‌ فارس در بندر تاريخي سيراف راه‌ اندازي شده است . رييس سازمان ميراث فرهنگي ، صنايع دستي و گردشگري استان بوشهر در اين راستا گفت : اين مرکز با هدف بررسي و مطالعه مناطق و آثار تاريخي و تمدني خليج ‌فارس و بخشي از بندر سيراف که در زير آب مدفون است ، راه‌ اندازي شده است .
دشتي افزود : مرکز مطالعات باستان‌ شناسي زير آب خليج ‌فارس با همکاري شرکت توتال گاز فرانسه و پژوهشکده باستان‌ شناسي در قلعه شيخ نصوري بندر سيراف تأسيس شده است .
وي با اشاره به کشف يک کشتي متعلق به دوره ساساني در عمق 70 متري آب‌ هاي خليج فارس بيان کرد : با فعاليت اين مرکز ، بررسي و مطالعه بقاياي اين کشتي که در عمق 70 متري سواحل تاريخي سيراف کشف شده تکميل مي ‌شود . دشتي گفت : راه‌ اندازي مرکز مطالعات باستان ‌شناسي زير آب خليج‌ فارس مي ‌تواند بخشي از تاريخ سکونت و سيادت تاريخي ايرانيان بر خليج‌ فارس را آشکار کند .
قلعه شيخ نصوري در بندر تاريخي سيراف در اوايل دوره قاجار ساخته شده است و در ايوان غربي اين ‌بنا با گچ‌ بري‌ هاي زيبا 18 تابلو از مجالس شاهانه فردوسي نقش بسته است . براساس يکي از مصوبات ششمين سفر رييس جمهور و هيأت دولت به استان بوشهر وزارت مسکن و شهرسازي مؤظف شده موضوع ايجاد شهرک جديد سيراف را پيگيري و نسبت به ايجاد آن اقدام کند که کار مکان ‌يابي و واگذاري زمين مورد نظر انجام شده و پيگيري براي مراحل بعدي در دستور کار است .