ارتفاع ????? تا ????? متر
مکان مازندران ، بخش لاريجان شهرستان آمل
رشته‌ کوه البرز
ارتفاع نسبي ????? متر
مختصات  '43°35 04 ، '52°N 03 ‏
گونه آتشفشاني مطبق
آخرين فوران سابقه تاريخي‌اي وجود ندارد
 
کوه دَماوَند کوهي در شمال ايران است که به عنوان بلند ترين کوه اين کشور و بلند ترين آتشفشان خاورميانه شناخته  مي‌ شود . اين کوه در قسمت مرکزي رشته ‌کوه البرز در جنوب درياي خزر و در بخش لاريجان شهرستان آمل قرار دارد . قله دماوند که از نظر تقسيمات کشوري در استان مازندران قرار دارد ، به هنگام صاف و آفتابي بودن هوا ، از شهر هاي تهران ، ورامين و قم و همچنين کرانه‌ هاي درياي خزر قابل رؤيت است . نزديک ترين شهر بزرگ به اين کوه لاريجان است . کوه دماوند در تاريخ ?? ژوئيه ???? ميلادي به عنوان نخستين اثر طبيعي ايران در فهرست آثار ملي ايران ثبت شد .
از دماوند در اساطير ايران هم ياد شده است و شهرتش بيش از هر چيز به اين خاطر است که ضحاک ( پادشاهي ستمگر و اژدهافش ) در آن به بند کشيده شده‌ است . در آثار ادبي فارسي نيز فراوان به اين اسطوره و به طور کلي ‌تر کوه دماوند اشاره شده‌ است  . دماوند داراي چشمه ‌هاي آب گرم لاريجان ، اسک و وانه است .
          
جغرافيا
محل قرارگيري کوه دماوند بر روي نقشه استان مازندران .
 
ارتفاع
منابع مختلف اندازه ‌هاي گوناگوني براي ارتفاع قله دماوند از سطح دريا ذکر کرده ‌اند . به نقل از درگاه ملي آمار ايران ، ارتفاع اين قله ????? متر است ؛ منابع ديگر ، از جمله پايگاه ملي داده ‌هاي علوم زمين ايران و وب‌گاه رصدخانه زمين ناسا ، ارتفاع ????? متر و ????? متر را نيز براي قله اين کوه ذکر کرده ‌اند . دايره المعارف فارسي فهرستي شش موردي از ارتفاع ‌هايي که براي اين قله آمده ‌است ذکر مي ‌کند که از ????? تا ????? متر مي ‌رسد .
 
فاصله از شهر هاي نزديک
اين قله در ?? کيلومتري شمال شرقي تهران ، ?? کيلومتري غرب آمل و ?? کيلومتري شمال شهر دماوند واقع شده‌ است  .
 
رودخانه‌ هاي پيرامون
رودخانه تينه در شمال ، رودخانه هراز در جنوب و شرق و رودخانه دليچاي در غرب اين کوه واقع شده‌ اند .
 
کوهستان
قله دماوند در شرق کوهستان البرز مرکزي ( استان مازندران ) از رشته کوه البرز قرار دارد . قله ‌هاي مجاور آن ورارو ، سه سنگ ، گل زرد و ميانرود است .
 
آب و هوا
 
دما
حداقل دماي هوا در ارتفاعات دماوند تا ?? درجه زير صفر ( در زمستان ) و تا يکي - دو درجه زير صفر ( در تابستان ) پايين مي ‌آيد .
باد
سرعت توفان در دماوند گاهي از ??? کيلومتر در ساعت مي‌ گذرد . سرعت باد در کوهپايه ‌ها گاه به هفتاد کيلومتر در ساعت مي ‌رسد . بيشتر باد ها از غرب و شمال غربي مي‌ وزند .
بارندگي
ميانگين بارندگي در ارتفاعات دماوند ???? ميلي‌ متر در سال است و بارش در ارتفاعات معمولاً به صورت برف است .
فشار هوا
فشار هوا در قله دماوند نصف فشار هوا در سطح دريا است .
 
آتشفشان
دماوند يک کوه آتشفشاني مطبق است که عمدتاً در دوران چهارم زمين ‌شناسي موسوم به دوران هولوسين تشکيل شده و نسبتاً جوان است . فعاليت‌ هاي آتش ‌فشاني اين کوه در حال حاضر محدود به تصعيد گاز هاي گوگردي است . آخرين فعاليت ‌هاي آتشفشاني اين کوه مربوط به ????? سال قبل بوده ‌است .
 
دماوند يک آتشفشان خفته‌ است که امکان فعال شدن مجدد آن وجود دارد . در برخي از سال‌ ها از جمله سال ???? ، دود و بخار هايي از قله خارج شد که برخي از شاهدان آن را گواهي بر فعال شدن اين آتشفشان پنداشتند . اما در حقيقت در سال‌ هاي پر بارش ، با نفوذ آب به درون قله و برخورد سنگ هاي داغ ، جرياني از بخار آب از دهانه قله خارج  مي‌ شود و چنين به نظر مي ‌رسد که فعاليت ‌هاي آتشفشاني صورت گرفته ‌است .
 
قطر دهانه اين آتشفشان در حدود ??? متر است که درياچه ‌اي از يخ آن را پوشانده ‌است . ‏همچنين نشانه ‌هايي از وجود دهانه‌ هاي قديمي در پهلو هاي جنوبي و شمالي کوه ملاحظه  مي‌ شود .
 
نام ‌ها و ريشه ‌شناسي
نام دماوند به دو صورت مشهور دماوند و دنباوند ( با زبر يا پيش دال ) ضبط شده‌ است  . حتي در بعضي مآخذ هر دو صورت نام آمده ‌است . صورت ديگري که از نام اين کوه ضبط شده‌ است  دباوند است . اين کوه را با نام‌ هاي کاملاً متفاوت بيکني و جبل لاجورد نيز ثبت کرده‌ اند . « نام دماوند در تورات آمده و صورت کهن آشوري آن « بيکن » است .
 
در مورد دليل نام‌گذاري دماوند در فرهنگ معين آمده ‌است : « دم ( دمه ، بخار ) + اوند = وند ؛ داراي دمه و دود و بخار ( آتشفشان ) »
 
احمد کسروي درباره نام ‌گذاري دماوند يا دنباوند نظر کاملاً متفاوتي دارد . وي با استدلال‌ هايي نسبتاً پيچيده نام‌ گذاري « نهاوند » و « دماوند » را مرتبط مي ‌داند و مي ‌نويسد « در زبان هاي باستان « نها » به‌معني پيش و « دما » به‌ ضم دال به‌ معني پشت و دنبال بوده ،.. » و در مورد « وند » مي ‌نويسد : « « وندن » در زبان هاي باستان ايران به ‌معناي « نهادن » بوده [ ...] يکي از معنا هاي « نهادن » واقع شدن و ايستادن برجايي است . [ ... ] و ناچار « وندن » نيز همان معني را داشته و « وند » که ماضي آن است به‌ معني نهاد ، بر جايي ايستاد ( واقع‌ شد ) مي ‌آمده ‌است » او در ادامه نتيجه مي‌ گيرد : « پس « نهاوند » يعني شهر يا آبادي يا قلعه ايستاده در پيش ‌رو و « دماوند » يعني شهر يا آبادي يا قلعه ايستاده در دنبال و پشت .
 
دماوند در تاريخ
در طي سلطنت دودمان پهلوي بر ايران ، تصوير کوه دماوند در وسط نشان رسمي ايران قرار داشت .
آشوريان اين کوه را کان سنگ لاجورد مي ‌انگاشتند . البته ايشان در خطا بودند و سنگ لاجورد از بدخشان مي‌ آمده ‌است . در زمان تاخت و تاز آشوري‌ ها به فلات ايران اين کوه بخشي از حدود ماد ها شمرده مي ‌شده و در متن‌ هاي آشوري هم بدان اشاره ‌شده‌ است  . سارگون دوم در لشکرکشي خود سرزمين ‌هاي تا کوه دماوند را خراج‌ گزار خود نموده بود . در زمان اسرحدون نيز آشوري ‌ها تا پاي کوه دماوند لشکر کشيده‌ بودند . اما به ‌پيشروي ادامه ندادند چون دماوند و آن‌ سوترش کوير لوت را پايان دنيا مي ‌پنداشتند .
دياکونوف سنت گذاردن پيکر مردگان در کوه ‌ها را آيين مغاني مي ‌انگارد که در دامنه دماوند مي ‌زيسته‌ اند و آيين خود را به ديگر جا هاي ايران پراکندند . در دامنه دماوند تعداد زيادي گور پيش از تاريخ وجود دارد .
در سده هشتم ميلادي در پاي کوه دماوند دژي بوده‌ است که موبدي زرتشتي به نام مَس‌ مُغان و پيروانش در آن مي‌ زيسته ‌اند و اين دژ به فرمان المهدي خليفه عباسي ويران‌ گشته و مس ‌مغان نيز کشته‌ شد . مس‌مغان ( به عربي کبير المجوس ) لقب بزرگان خاندان قارن بوده که تبار پارتي داشته و داراي سرزمين ‌هايي در پاي دماوند بوده ‌اند .
غازان خان ايلخان مغول در ? شعبان ??? ( هجري ) در لارِ دماوند به دست شيخ صدرالدين غسل‌ کرد و مسلمان ‌شد .
« در حدودالعالم آمده که ويمه و شلنبه دو شهرست از حدود کوه دنباوند و اندر وي بتابستان و زمستان سخت سرد بود و ازين کوه آهن افتد » .
در دوران سلطنت دودمان پهلوي از نقش کوه دماوند و خورشيد در حال تابش از پشت آن به عنوان نماد ايران زمين بهره مي ‌بردند .
 
ادعاي ثبت در ميراث جهاني
در فروردين ???? ، خبرگزاري ‌هاي ايران اخباري را در رابطه با ثبت کوه دماوند در فهرست آثار ميراث جهاني يونسکو منتشر کردند . اين خبر ها که از خبرگزاري ‌هاي گوناگون مانند خبرگزاري فارس منتشر شد که در آن ، کوه دماوند را به عنوان نخستين اثر طبيعي ايران که در فهرست ميراث طبيعي جهاني يونسکو به ثبت رسيده معرفي کردند . اما فريبرز دولت آبادي ، معاون سازمان ميراث فرهنگي در گفتگو با خبرگزاري ميراث فرهنگي اين ادعا را رد و آن را سو تفاهم دانست . وي ابراز کرد : « متاسفانه برداشت اشتباهي از موضوع ثبت دماوند صورت گرفته و اين خبر اشتباه است . »
 
کوهنوردي
در زمان ‌هاي قديم عده‌ اي خود را به قله دماوند رسانيده بودند . ناصر خسرو در سفرنامه‌ اش نوشته ‌است که گويند بر سر دماوند چاهي ‌است که نوشادر و کبريت ( گوگرد ) از آن گيرند . صاحب آثار البلاد و اخبار العباد با نقل قولي دست دوم مي‌ گويد که عده ‌اي از اهالي آن نواحي مي ‌گفته ‌اند که در طي پنج روز و پنج شب به قله دماوند رسيده ‌اند و قله آن را مسطح با مساحت صد جريب يافته ‌اند گرچه از دور به مخروط مي ‌ماند . اولين صعود موفقيت‌ آميز اروپائيان به قله دماوند در سال ???? توسط تيلر تامسن صورت گرفته ‌است . همچنين نخستين صعود مستند ايراني به اين قله ، به سال ???? باز مي ‌گردد که تيم سرهنگ محمد صادق‌ خان قاجار ارتفاع آن را ???? ذرع تعيين نمود .
مسير هاي اصلي صعود
 
براي رسيدن به قله مانند تمامي کوه ‌ها از هر مسيري مي ‌توان پيش رفت ولي شناخته ‌شده‌ ترين آن ها اين جبهه ‌ها هستند :
 
     * جبهه شمالي ؛ مسير صعود اين جبهه از ميان دو يخچال سيوله ( سمت راست ) و دوبي سل ( سمت چپ ) صورت مي ‌گيرد .
     * جبهه شمال شرقي ؛ پناهگاه تخت فريدون در اين مسير قرار دارد .
     * جبهه جنوب غربي ؛ پناهگاه سيمرغ در اين مسير قرار دارد .
     * جبهه جنوبي ؛ از سمت جنوب شرقي کوه . پلور ، رينه ، گوسفند سرا و بارگاه سوم در اين مسير قرار مي ‌گيرند .
 
آسان ترين اين مسير ها جبهه جنوبي و سخت‌ ترين آنها جبهه شمالي است . سه جبهه شمالي ، جنوبي و شمال شرقي در نزديکي روستا ها قرار گرفته ‌اند و همچنين همگي داراي جان‌ پناه در ميان راه هستند . در مسير جنوبي ، آبشاري وجود دارد که همه سال يخ‌زده است و تنها در تابستان‌ هاي بسيار گرم ، جاري  مي‌ شود که به همين دليل به آن آبشار يخي گفته  مي‌ شود . اين آبشار با قرار داشتن در ارتفاع ???? متري ، از نظر ارتفاع از سطح دريا مرتفع‌ ترين آبشار خاورميانه است .
 
پناهگاه‌ ها
در نقشه‌ راهنماي صعود به قله‌ هاي البرز مرکزي پناه ‌گاه ‌هايي به شرح زير مشخص شده است :
 
     * پناه ‌گاه گوسفند سرا ( کوهپايه ) در ارتفاع ???? متري .
     * بار گاه سوم ( يال جنوبي ) در ارتفاع ???? متري .
     * پناه ‌گاه سيمرغ ( يال جنوب غربي ) در ارتفاع ???? متري .
     * پناه‌ گاه تخت فريدون ( يال شمال شرقي ) در ارتفاع ???? متري .
 
يخچال‌ هاي معروف
 
     * يخچال سيوله ( جبهه شمالي )
     * يخچال دوبي سل ( جبهه شمالي )
     * يخچال عروسک ها ( جبهه شمالي )
     * يخچال يخار ( شمال شرقي )