يادگاري گرانقدر از انقلاب مشروطه
فرمان مشروطيت توسط مظفرالدين شاه به امضا رسيد ؛ فرماني که پس از مجاهدت مردم و دو دوره مهاجرت علمي وقت به قم و حرم شاهزاده عبدالعظيم به امضاي شاه رسيد . در آن زمان مشروطه خواهان در شهر هاي مختلف ايران در منازل بزرگان طرفدار مشروطه گردهم جمع مي شدند . يکي از مرکز تجمعات مشروطه خواهان ، خانه اي بود در تبريز که سال ها بعد به يادگار مجاهدت مردم و افرادي نظير ستارخان و باقرخان خانه مشروطه نام گرفت . خانه و موزه مشروطه در محله راسته کوچه است .
خانه مرحوم حاج ميرزا مهدي کوزه کناني ( معروف به ابوالمله ) - که يکي از بازرگانان خوش نام شهر تبريز و از شيفتگان حريت و آزادي بود - در جنب مجموعه بازار بزرگ تبريز و در کنار خيابان جديد الاحداث استاد مطهري واقع شده و در زمان مشروطيت و پس از آن محل تجمع سران و بازماندگان صدر مشروطيت از جمله ستارخان ، باقرخان ، ثقه الاسلام ، حاج ميرزا آقا فرشي ، حاج ميرزا حسين واعظ و اکثر مشروطه خواهان بوده است . خانه مزبور در سال 1247 هجري شمسي به دست حاج ولي معمار تبريزي که ساليان متمادي در روسيه زندگي مي کرده ساخته شده و در سال 1344 توسط مالکان جديد آن مرمت گرديده است . خانه مشروطه واقع در محله قديمي راسته کوچه از ابنيه تاريخي دوره قاجار است که تاريخ بناي آن به سال 1245 شمسي مي رسد . مرحوم کوزه کناني حامي بزرگ نهضت آزاديخواهي مردم آذربايجان در آن روز هاي سخت و سرنوشت ساز بود که حتي خانه شخصي خود را نيز به عنوان پايگاهي مطمئن در اختيار مجاهدين مشروطه قرار داد .
مساحت خانه بيش از 930 متر مربع است و قسمت اعظم آن را زير بناي خانه مشتمل بر حوض خانه سرسرا و دو طبقه بنا ، تشکيل مي دهد . حياط مشجر و با صفاي خانه کوزه کناني به مجموعه طراوت و زيبايي بخشيده است . نورگير سرسرا بر روي چهار ستون بلند با سر ستون هاي گچ بري استوار شده ، داخل آن با آئينه و شيشه هاي رنگي به طرز جالب توجهي زينت يافته است . در طبقه اول 6 اتاق و سرسرا و در طبقه دوم يک سالن بزرگ ( طنبي ) به ابعاد 6×9 متر و 6 اتاق در سرسرا وجود دارد . جالب ترين قسمت بنا ، سرسرا و اتاق مشرف به حياط در طبقه دوم است که در آن در و پنجره هاي مشبک با شيشه الوان به کار رفته است . اين در و پنجره توسط هنرمندان محلي ساخته و تعبيه گرديده است . اتاق هاي جانبي ( گوشوار ) داراي سقفي چوبي با تزئينات برجسته ي هشت ضلعي است و در هاي چوبي با طرح هاي برجسته اسليمي و گل و برگ زينت داده شده است . مصالح به کار رفته در ساختمان سنگ و آجر و خشت مي باشد . بناي تاريخي خانه مشروطه ، با معماري دوره قاجار ، در محله قديمي راسته کوچه در ضلع غربي مجموعه بازار تبريز واقع شده است .
اين خانه بعد از به توپ بسته شدن مجلس شوري ملي در سال 1287 هجري شمسي ، مرکز تجمع جمعي از برجسته ترين چهره هاي مشروطه در آذربايجان بوده و در جنگ هاي 11 ماهه تبريز عليه نيرو هاي دولتي ، ستاد فرماندهي و محل تشکيل جلسات مجاهدين مشروطه بشمار مي رفت . تصميم مهم و انقلابي پايين آوردن پرچم هاي سفيد تسليم در مقابل قواي محمد علي شاه قاجار در همين خانه گرفته شده است .
بنا با قسمت الحاقي آن در زميني به مساحت 1300 متر مربع و با دو طبقه اندروني و بيروني حاصل ذوق هنرمندانه معمار تبريزي به نام حاج ولي معمار است که سال ها در روسيه ساکن بود و پس از بازگشت به تبريز در سال 1247 شمسي آن را بنا نهاد . ويژگي هاي خاص دوران قاجار ، تزئينات چشمگير و به کارگيري نورگير هاي زيبا و چشم نواز موسوم به کلاه فرنگي با ستون ها و سر ستون هاي گچبري شده ، پنجره ارسي ، در هاي منبت کاري شده در اتاق اصلي موسوم به طنبي و غلام گردش دور راه پله ، هر کدام به نوعي ذوق و هنر هنرمندان را به نمايش گذاشته و آن را به يک نمونه منحصر به فرد تبديل کرده است .

اين خانه که بعد از امضاي فرمان مشروطيت و به توپ بستن مجلس شوري ملي به مجاهدان واگذار شده بود ، در مدت حکومت استبدادي محمد علي شاه بار ها از سوي نيرو هاي دولتي و مستبدان مورد تعرض قرار گرفت . در جريان اين تعرضات چندين بار جان صاحبخانه به خطر افتاد . اين خانه پس از فتح تهران و اعاده مشروطيت و مرگ صاحبخانه رها شد . بنا به لحاظ اهميت تاريخي در سال 1354 شمسي به شماره ثبت 1171 در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده و در سال 1367 توسط سازمان ميراث فرهنگي کشور خريداري شده است .
اقدامات مرمتي آن نيز پس از تملک به مرحله اجرا در آمده و سعي شده است به الگو هاي معماري ، تاريخي توجه کافي شود . از سال 1375 شمسي پس از مرمت و تجهيز تالار اصلي و اتاق هاي گوشواره با به نمايش گذاشتن اسناد و مدارکي از دوران پر فراز و نشيب انقلاب مشروطه به عنوان موزه آغاز به کار نموده است .
اين بنا علاوه بر دوران مشروطيت ، در دوران خود مختاري آذربايجان مابين سال هاي 1324 تا 1325 نيز محل تجمع سران فرقه دموکرات آذربايجان بوده و تصميمات و جلسات اين حزب در همين مکان اتخاذ مي شده است .
از اشياي جالب توجه اين موزه مي توان به فرش مشروطه که در قره باغ آذربايجان و از پشم خالص و با قدمت 80 تا 90 سال که اشعار ترکي در رابطه با جنبش مشروطه ي ايران بافته شده اشاره کرد و متن اشعار بافته شده را در زير مي خوانيد :

باشلاندي يکي ايل بوندان ازل شورش ايران
ياشاسين مشروطه آباد اولسون ملک ايران

استرديله مشروطه ني کي حر اولا انسان
مين لرجه بويولدا وئرلان صونکره قوربان

فتح اولدي بو تاريخده چون قلعه تهران
ياشاسين مشروطه آباد اولسون ملک ايران

مين دوقوزيوز دوقوز ميلادي يول
مين اوچ يوز يگرمي يدي شهر شعبان

هم چنين از اشياي ديگر در موزه مشروطه مي توان به قلمدان و عينک و دستخط و وسايل شخصي شهيد ثقه الاسلام تبريزي ، اسلحه ( تپانچه ) کمري ستار خان و تمبر هاي قاجاريه و تعداد زيادي از نشريه هاي محلي و روزنامه هاي مختلف ايران آن زمان ، تنديس هايي از شخصيت ها و مجاهدين صدر مشروطيت همچون ستارخان ، باقرخان ، ميرزا مهدي کوزه کناني ، حسين خان باغبان ، علي مسيو ، شهيد ثقه الاسلام ، جهانگير خان صور اسرافيل ، ميرزا ابراهيم اقا صبا ، ميرزا اسماعيل نوبري و ....... ، دفترچه هزينه هاي نهضت مشروطه به قلم حاج مهدي کوزه کناني ، مهر انجمن هاي انقلابي آذربايجان ، نشان هاي لياقت منقوش به عکس ستارخان و باقرخان که به افراد مختلف اعطا مي شد ، گلوله هاي توپ ، تابلو هاي نفيس و منحصر ، فرش و تابلو فرش هاي مشروطه ، اقسام مجلدات و روزنامه هاي دوران انقلاب مشروطه و ..... به فرد اشاره کرد . تصاوير بسيار تاريخي و قيمتي از دوران انقلاب مشروطه زينت بخش ديوار هاي اين خانه تاريخي مي باشد . دو عدد از اين تابلو ها که مربوط به عکس ستارخان و باقرخان است کلا از سنگ ريزه هاي با رنگ هاي متنوع و چيده شدن در کنار هم درست شده که بسيار جالب مي باشد .

مشروطه در تبريز
جنبش مشروطه ( يا مشروطه دوم که پس از به توپ بستن مجلس در تهران پا گرفت ) در تبريز منجر به وقوع شورش هاي گسترده مردمي شد . اما علت به توپ بستن مجلس چيزي فراتر از اقدام به ترور محمد علي شاه بود . پس از مرگ مظفر الدين شاه ، محمد علي شاه که به جاي وي بر تخت سلطنت نشسته بود به مخالفت با مجلس پرداخت . او حتي نمايندگان مجلس را به تاجگذاري خود دعوت نکرد و از امضاي قانون اساسي سرباز زد . اين امر اعتراضات مردم به ويژه مردم تبريز را برانگيخت و در نهايت محمدعلي شاه به ناچار - از ترس از دست دادن تاج و تخت - دست خطي صادر کرد و قول همراهي با مشروطه خواهان را داد اما پذيرش قانون اساسي ظاهري بود و شاه و صدراعظم مستبدش در باطن با قانون اساسي مخالفت مي کردند .
سرانجام زخم اين مخالفت ها با بمبي که عوامل حيدر عمو اوغلي به کالسکه حامل محمد علي شاه انداختند سرباز کرد و بهانه اي به دست شاه و مستبدان افتاد تا دور جديدي از اقدامات خود را عليه مجلس آغاز کنند . اين اقدامات ضد مردمي با به توپ بستن مجلس به اوج خود رسيد . پس از حمله به مجلس و پخش خبر آن در سراسر ايران ، مردم عليه حکومت دست به شورش زدند . مردم تبريز نيز با شنيدن اخبار تهران ، به هواداري از مشروطه و مخالفت با محمدعلي شاه پرداختند . در مقابل ، شاه نيرو هاي دولتي را براي سرکوب تبريزيان به آذربايجان فرستد .
ستارخان ، باقرخان و حيدرخان عمو اوغلي به بسيج مردم مبادرت کردند و پس از چند دور ضد و خورد شديد با نيرو هاي دولتي و به رغم آنکه شهر در ابتدا توسط نيروي روسي محاصره شده بود ، تبريزيان موفق به شکست نيرو هاي دولتي شده و مقدمات فتح تهران و سرنگوني محمدعلي شاه فراهم آمد .