گنبد کبود از بناهاي دوره سلجوقيان در شهر مراغه ‌مي ‌باشد . تزيينات به‌کار رفته در اين بنا در مقايسه با ساير بنا هاي دوره سلجوقيان و ايلخانان مغول کم ‌نظير است . درباره زمان احداث گنبد کبود نظرات ديگري نيز وجود دارد ؛ عده ‌اي آن ‌را مربوط به‌ زمان مغول مي ‌دانند و عده ‌اي تاريخ بناي برج را مربوط به قبل از هلاکوخان ذکر کرده‌ اند .
گنبد کبود ده پهلو است و داراي گنبدي مخروطي بوده که در گذر زمان از بين رفته ‌است . اين گنبد از دو بخش سردابه و اتاق اصلي تشکيل شده ‌است .
از کتيبه گچبري‌ شده داخل سردابه احتمال مي ‌رود گنبد کبود به ‌عنوان يک برج مقبره ساخته شده‌ باشد ؛ به ‌همين دليل اين گنبد به قبر مادر هلاکوخان نيز شهرت يافته‌ است . کلماتي همچون « الله » ، « والحمد » و ... با فرم‌ هاي مختلف به ‌خط کوفي و به روش هاي استامبي از عناصر تزييني نقش ‌بسته بر ديواره‌ هاي سردابه برج مي‌ باشند .
تزيينات بدنه بيروني گنبد کبود به ‌شکل قطار بندي و فرم ‌هاي هندسي و سه رديف مقرنس ساده‌ است و ديوار هاي داخلي آن داراي تزيينات نقاشي به رنگ فيروزه ‌اي بوده که در گذر زمان از بين رفته و فقط بخش کمي از آن‌ ها باقي مانده‌ است .
گنبد کبود مراغه در فاصله ده متري برج مدور ، برج ده ضلعي بسيار زيبايي خودنمايي مي کند که به گنبد کبود يا مقبره مادر هلاکو معروف مي باشد . برخي آن را مربوط به دوره سلجوقي دانسته و تاريخ بناي آن را به سال 593 نسبت مي دهند . علي‌‌‌ رغم شهرتي که اين بنا به عنوان آرامگاه مادر هلاکوخان يافته است ، هيچ ارتباطي با مغول ندارد و چنانچه از کتيبه‌ ها و سنگ قبر بر مي‌ آيد مدفن يک مسلمان است نه يک مسيحي و از نظر تاريخي نيز به قبل از حمله مغول تعلق دارد و از طرف ديگر با توجه به اين امر که مذهب هلاکوخان بودايي و مذهب دوقوز خاتون مادر وي مسيحي بود بنابراين انتساب اين بنا به وي بعيد مي نمايد . چنين به نظر مي رسد که اين گنبد را در اواخر قرن ششم هجري ساخته باشند .
تاريخ احداث اين بنا مي ‌بايستي در حد فاصل زماني ميان بر پايي مقبره معروف به مؤمنه خاتون در نخجوان و تاريخ استيلاي هلاکوخان بر مراغه يعني بين سال هاي 582 و 656 هجري (7 – 1186 تا 9 – 1258 م‌  .) بوده باشد  . قسمتي از کتيبه بالاي در عمارت و اثر باقيمانده از آن تاريخ 593 هـ . (1196 – 1197 ميلادي) را به دست مي ‌دهد . بنابراين گنبد کبود حدود ده سال پس از نمونه اوليه خود يعني مقبره مؤمنه خاتون ساخته شده است و نظير آن ، برجي است چند وجهي و کشيده قامت که هر ضلع آن با طاق نمايي مسطح و بلند آذين شده است . در قسمت فوقاني هر طاقنما سه رديف مقرنس ديده مي‌ شود . کاشي هاي فيروزه‌ اي ،‌ تقريباً به همان ترتيبي که بر تمام سطوح نماي خارجي ديوار ها به کار رفته اين قسمت را نيز آذين کرده است .
گنبد کبود از نظر ترکيب کلي مشابه ساير مزار هاي موجود در مراغه است ، به اين معني که مرکب از شبستاني است مرتفع بر زير بنايي که از سنگ ساخته شده و سردابي در ميان دارد .
کتيبه‌اي که داخل شبستان بالايي ، گلوگاه گنبد را دور مي ‌زند به خط ريحان بر نوار پهني از گچ سفيد گچبري شده است . در سرداب عمارت سنگ يکپارچه ‌اي وجود دارد که در ديوار ساختمان کار گذاشته شده و متعلق به ساختمان اوليه است . بر اين سنگ يکپارچه سنگ قبري تکيه داشته که در حال حاضر وجود ندارد . بر سنگ موجود آرابسک هايي با غناي بسيار و يک کتيبه حک شده است .
اين گنبد برجي است ده ضلعي که زواياي ده گانه آن ستوني مدور با تزئينات تخميري تعبيه شده که تا زير طاق هاي موجود ادامه مي يابد . زير قوس طاق نماها با سه رديف مقرنس ساده و تزئينات پرکار معقلي زيبا يافته است . پلان داخلي بنا به صورت ده ضلعي است که هر ضلع آن?/? متر و مشتمل بر طاق نماي بلند مي باشد . در زير گنبد يک حاشيه از کتيبه گچبري به چشم مي خورد که اطراف مقبره را دور مي زند . اين کتيبه به خط نسخ مي باشد و قسمتي از آيه اول سوره ?? قرآن مجيد را بر آن نوشته اند . تمام فضاي داخلي مقبره با گچبري و نقاشي و کتيبه ها مزين بوده که قسمت اعظم آن از بين رفته ، فقط آثار کمي از تزئينات برجاي مانده است  .
در زير طاق اصلي  ، سردابه برج قرار دارد که در ديوار جنوبي آن کتيبه اي وجود دارد که آيه ??و ?? سوره?? را بر آن گچبري کرده اند .
 
گنبد کبود که به مقبره مادر هولاکو نيز معروف مي باشد در حدود 10 متري برج مدور واقع است . در اين برج ، کتيبه اي که تاريخ بناي آن را معلوم نمايد وجود ندارد ولي کارشناسان آن را مربوط به دوره سلجوقي دانسته و تاريخ بناي آن را به سال پانصد و نود و سه نسبت مي دهند . عده اي نيز به علت انتساب برج به مادر هلاکو آن را متعلق به دوره مغول مي دانند ولي به عقيده "آندره گدار" تاريخ بناي برج بايد مربوط به قبل از هلاکو باشد .
اين برج ، 10 ضلعي است و در زواياي 10 گانه آن ستوني مدور با تزئينات تخميري تعبيه شده که تا زير طاق هاي موجود ادامه مي يابد . زير قوس طاق نماها به سه رديف مقرنس ساده و تزئينات پرکار معقلي زيبا زينت يافته است .