عالي ‌قاپو ( به ترکي به معني دروازه عالي ) ساختماني است که در واقع درب ورودي دولتخانه صفوي بوده ‌است و در ابتدا شکلي ساده داشته و در اصل ساختماني متعلق به دوره تيموريان بوده‌ است و در استان اصفهان واقه شده است . عمارت عالي قاپو در اوايل قرن يازدهم هجري و به فرمان شاه‏ عباس اول ساخته شده است . شاهان صفوي ؛ سفيران و شخصيت هاي عالي‏قدر را در اين کاخ به حضور مي ‏پذيرفته اند . اين کاخ داراي 5 طبقه است که هر طبقه تزئينات مخصوص به خود را دارد . در زمان شاه‏ عباس دوم به بناي اصلي ، قسمت هايي افزوده شده است .  اين قصر دروازه مرکزي و مدخل کليه قصر هايي بود که در دوران صفويه در محدوده ميدان نقش جهان بنا شده بودند .

شاه عباس کبير بيشتر وقت خود را در اين قصر بسر مي برده و پذيرايي ‏هاي رسمي را نيز به همينجا اختصاص داده ، شاه و ميهمانانش از بالاي تالار همين عمارت ، سان قشون و پيشکش هاي سفرا ، مناظر ، چوگان بازي ، چراغاني ، آتش‏ بازي و نمايش هاي ميداني پهلوانان را تماشا مي ‏کرده اند . اين‌ قصر که‌ " دولت خوانه‌ مبارکه‌ نقش‌ جهان " ، " قصر دولت خوانه " و " تالار عالي مکان " نيز ناميده مي شده ‌، نمونه ‌منحصر به‌ فردي‌ از معماري‌ کاخ ‌هاي‌ عهد صفوي‌ است . مينياتور هاي‌ هنرمندانه‌ رضا عباسي‌ - هنرمند‌ معروف‌ عهد شاه‌ عباس ‌- نقاشي ‌هاي‌ گل‌ و بوته ‌، شاخ‌ و برگ ‌، اشکال‌ وحوش‌ و طيور و گچ‌ بري هاي‌ زيباي‌ آن‌ به‌ شکل‌ انواع‌ جام‌ و صراحي‌ در تاق ‌ها و ديوار ها تعبيه‌ شده‌ است .
صائب تبريزي در پايان بناي اين تالار قصيده قرايي سروده و تقديم به شاه عباس نموده که ابياتي از آن اين چنين است :

منت ايزد را که از لطف خداي مستعان
عالم افسرده شد از باد نوروزي جوان

جوهر تيغ شجاعت ، شاه عباس آنکه هست
نور عالمگيري از سيماي اقبالش عيان

چون شد از تعمير دل ها فارغ از توفيق حق
کرد تالار فلک قدري بنا در اصفهان

گرچه چندين نقش موزون داشت در هر گوشه اي
زين عمارت شد بلند آوازه " نقش جهان "

تا بود خورشيدِ تابان ، شمسه ي طاق سپهر
جلوه گاه سايه ي حق باد اين عالي مکان ( صائب )

عالي قاپو بنا به تحقيق آنوبانيني به دو صورت تلفظ گرديده که براي هر کدام وجه تسميه‏ اي گفته شده است . آنچه بيشتر در محاورات و مکاتبات متداول مي باشد عالي قاپو است که مرکب از کلمه عالي و قاپوي ترکي به معني " در " مي باشد . يعني باب عالي ! همان طور که در عثماني باب عالي معمول بوده ، بين ايرانيان شيعه هم چنين بابي وجود داشته که مانند باب عالي عثمانيه ، مورد احترام بوده و از اين رو کليه کساني که مي خواستند وارد عالي قاپو شوند بايد خم شده ، آستانه را بوسيده و داخل شوند ، به طوري که حتي شاه عباس هم هنگام دخول به اين عمارت از اسب پياده مي شده است . گذشته از اين ، عالي قاپو محل تحصن مقصران و گناهکاران بوده و هر گناهکاري که وارد درب عالي قاپو مي گرديده کسي نمي توانست او را از آنجا بيرون بياورد مگر به امر شاه صفوي و خلاصه اينکه عالي قاپو همان احترامي را داشت که باب عالي در عثماني داشته است .
اما عده اي که آنرا علي قاپو نوشته ‏اند ؛ معتقدند هنگاميکه شاه عباس کبير درب نقره را براي بارگاه حضرت اميرالمومنين عليه السلام به نجف برد و نصب کرد ، دري را که پيش از آن در آنجا نصب شده بود براي تبرک به اصفهان آورد و در عالي قاپو نصب کرد . از اين جهت آنرا علي قاپو و يا قاپي ناميده اند که اين در منسوب به بارگاه امام علي (ع) است . از اين رو مورد احترام شاه و مردم بوده و حتي تا چند سال پيش ، مردم در اطراف آنجا آش‏ ها مي ‏پختند و نذوراتي مي کردند و به زنجير جلو در مزبور ، رشته هايي به عنوان دخيل مي ‏بستند .
احتمالا بنيان عمارت عالي قاپو از زمان سلطنت سلاجقه بوده که در زمان صفويه بازسازي شده آن همه زيبايي و شکوه در آن اعمال گرديده . چون اين کاخ در مقابل باب عالي عثماني ‏ها قرار داشته فوق العاده در جهت عظمت و زيبائي آن همت مصروف داشته‏ اند . کاخ عالي قاپو ، داراي سه طبقه و هر طبقه نيز به دو طبقه تقسيم شده که در واقع شش طبقه مي شود . گاهي خود بام را هم يک طبقه حساب کرده‏ اند و مي گويند عالي قاپو هفت طبقه است . ارتفاع آن 48 متر و در 28 متري داراي ايوان بزرگي است که در ميان ستون هاي آن حوض مسي قرار دارد و آب از آن فوران مي کرده است . گچبري و نقاشي هاي عالي اطاق‏ هاي متعدد آن ، هر بيننده را خيره مي کند که بيشتر اين گچبري ها به شکل ساغر و جام هاي شراب است . اين کاخ در غرب ميدان نقش جهان قرار داشته و در مقابل آن ، مسجد شيخ لطف الله واقع شده است .

آنچه عالي قاپو را در عدد آثار باشکوه و بسيار نفيس قرار داده ؛ علاوه بر مينياتور هاي رضا عباسي ، گچبري هاي آخرين طبقه است که به " اتاق موسيقي " يا " اتاق صوت " نيز معروف است . در اين قسمت از کاخ ، شکل انواع جام و صراحي در ديوار تعبيه شده که ساختن و پرداختن اين اشکال به غير از نمايش زيبايي ، خلاقيت و ابتکار هنرمندان گچکار ، براي اين بوده که انعکاسات حاصل از نغمه هاي نوازندگان و اساتيد موسيقي ، به وسيله اين اشکال گرفته شده و صدا ها طبيعي و بدون انعکاس به گوش برسند .